"Nadir Toprak Elementleri" (NTE) ya da İngilizce adıyla Rare Earth Elements (REE), periyodik tabloda lantanitler serisini oluşturan 15 element ile birlikte genellikle skandiyum (Sc) ve itriyumun (Y) da dahil edildiği toplam 17 kimyasal elementtir. Genellikle nadir olmaktan ziyade doğada dağınık ve düşük yoğunlukta bulundukları için bu adla anılırlar.

Nadir Toprak Elementleri Listesi:

Lantanit Serisi (15 element): Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodim (Nd), Prometyum (Pm) (doğada bulunmaz, yapaydır), Samaryum (Sm), Evropyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Disprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), İterbiyum (Yb), Lutesyum (Lu)

Ek olarak: Skandiyum (Sc) ve İtriyum (Y)

Nadir toprak elementleri stratejik değer taşır çünkü bu madenler teknolojide son derecede kritik öneme bir sahiptir. NTE’ler, temiz enerji dönüşümünde ve savunma sanayisinde vazgeçilmezdir. Özellikle elektrikli araçlar, güneş panelleri, rüzgar türbinleri gibi yeşil teknolojilerin de temelini oluşturur. Ayrıca savaş uçakları, radar sistemleri ve lazer silahlarında da kullanılır.

Bazı önemli elementler ve kullanım alanları şöyledir:

Element

Kullanım Alanı

Neodim (Nd)

Neodim mıknatıslarında kullanılır (elektrikli motorlar, rüzgar türbinleri, kulaklıklar).

Praseodim (Pr)

Neodim ile birlikte mıknatıs üretiminde, uçak motorlarında alaşım olarak.

Seryum (Ce)

Cam cilası, katalitik konvertörler (egzoz temizleme), aydınlatma.

Samaryum (Sm)

Samaryum-kobalt mıknatıslar, nükleer reaktörlerde nötron tutucu.

Disprosyum (Dy)

Neodim mıknatıslarına ısıya dayanıklılık kazandırır, nükleer reaktörlerde.

Terbiyum (Tb)

Floresan lambalarda, LED'lerde yeşil fosfor olarak, mıknatıslarda.

Evropyum (Eu)

TV ekranları ve LED'lerde kırmızı fosfor kaynağı.

Gadolinyum (Gd)

MRI görüntülemede kontrast madde, manyetik soğutma sistemleri.

İtriyum (Y)

Süper iletken malzemeler, LED ekranlar, lazerler.

Lutesyum (Lu)

Tıbbi görüntüleme (PET tarayıcılar), bazı kanser tedavileri.

Skandiyum (Sc)

Alüminyum alaşımlarında, havacılık ve spor ekipmanlarında.

Nadir Toprak Elementleri Üretiminde Önde Gelen Ülkeler

1. Çin

2. ABD

3. Avustralya

4. Rusya

5. Kanada

6. Brezilya

Türkiye’nin Nadir Toprak Rezervleri: Mevcut Durum

Türkiye’nin nadir toprak elementleri açısından potansiyeli yüksek görünüyor; Resmî kaynaklara göre, Eskişehir’in Beylikova ilçesinde yaklaşık 694 milyon tonluk nadir toprak elementi rezervi keşfedildiği açıklanmış bulunmaktadır. Resmi açıklamada “10 element üretilebilir” ifadesi var, ancak saf oksit (REE oxide) konsantrasyonu, element çeşitliliği ve ekonomik işletilebilir kısmı gibi teknik detaylar kamuoyuna açıklanmış bulunmuyor. Ayrıca henüz bu rezervin ekonomik olarak çıkarılabilir kısmının ne kadar olduğu da kesinleşmemiş durumda. Piyasada “potansiyel rezerv” ile “işletmeye uygun rezerv” arasında fark bulunduğunu unutmamak gerekir.

Diğer yandan manyetik uygulamalarda (örneğin neodim mıknatısları) kullanılan nadir elementler özellikle praseodim, neodim, disprosyum gibi “KRİTİK NTE”ler olarak adlandırılır. Rezervin büyük kısmı daha yaygın ve düşük ticari değere sahip NTE elementlerinden (örneğin lantan, seryum) oluşabilir; bu durumda değer açısından cazibesi görece düşük kalabilir.

Şimdilik pilot tesis kurulmuş bulunuyor fakat büyük ölçekli üretim ve ileri işleme kapasitesi kurulması hâlen öneri ve plan seviyesinde. Nadir Toprak Elementleri ile ilgili bilinmesi gereken en önemli husus toprakta çok seyrek miktarlarda bulunan bu elementleri elde etmek için gerekli olan teknolojiye kimin sahip olduğu kimin olmadığıdır.

Bu keşif umut verici olsa da peşin peşin “tamam şimdi yırttık, bu sefer köşeyi döndük” gibi düşüncelere kapılmak yanlıştır. Dahası bu tür bir madenciliğin çevreye vereceği zararlar da çok dikkatle izlenmelidir.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in “Erdoğan’a çağrımdır nadir toprak elementlerinin sadece devlet tarafından işleneceğinin, hammadde olarak satılamayacağının, Türkiye’de değerini bulması için kanun teklifini komisyona sunuyoruz. Var mısın, yok musun?” Çağrısı ise bu noktada çok ama çok önemlidir.