Mülkiyede ilk öğrendiğimiz kural “Güç insanı kötü yapar, mutlak güç mutlak kötü yapar” ilkesiydi. Hani “kontrolsüz güç güç değildir” derler ya tam o hikâye.
Tabiri caizse bir toplumda güç astrofizikteki kütleler gibi etki yapar, diğer tüm küçük nesneleri çeker yörüngesine alır.
Kütle ne kadar büyükse etkisi o kadar güçlü olur çekiminden yakın uzak her şey etkilenir ve en nihayetinde eğer kütle bir karadelik yaratabilecek kadar büyükse ondan ışık dâhil hiçbir şey kaçamaz her şeyi çeker ve yutar. Siyasette de böyledir iktidarın gücü arttıkça her şeyi etkiler ve adeta yutar.
Modern anlamıyla kurulan ilk Cumhuriyet Amerika Birleşik Devletleridir ve Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucu babaları sistemi tasarlar ve bir başkanlık olarak kurarken ileride gücün yoğunlaşıp seçilmiş tiranların ortaya çıkmaması için gerekli olan her anayasal önlemi almışlardır.
Amerika’nın başarısı işte bu önlemler sayesinde ortaya çıkmış hiç kimse bir seçilmiş tirana dönüşememiştir.
Bunun için Amerika’da denge ve denetleme mekanizmaları büyük bir hassasiyet ve özenle kurulmuş, sonradan da kimsenin bu sisteme müdahale edip kafasına göre değiştirmesine izin vermemiştir.
Amerika’da hem kongre çok etkindir ve hem de ülkenin idari yapısının federal olması gücün tek elde toplanmasını bir kişinin seçilmiş tirana dönüşmesini engellemektedir.
Amerika benzeri başkanlık sistemi kuran diğer ülkelerde ise bu denge denetleme mekanizmaları doğru düzgün kurulmadığı, güçler ayrılığı ilkesine uyulmadığı için seçilen liderlerin hemen hepsi birer tirana dönüşmüş ve bahse konu ülkelerde diktatöryal bir rejime savrulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti ise parlamenter sistem tercihi üzerine kurulmuş ve lakin yapılan son anayasal değişiklikler ile Türk Tipi Başkanlık denilen tuhaf bir modele geçilmiştir.
Bu modelde parlamento önemsizleştirilmekte, bakanlar seçilmiş siyasiler yerine atanmış özel yetkili danışmanlar konumuna indirgenmekte ve netice itibariyle yasama ve yargı yürütmenin vesayeti altına alınmaktadır. Bu sistemde tüm denge ve denetleme mekanizmaları ortadan kaldırılmış ya da güçsüzleştirilmiş ve güçler ayrılığı ilkesi ise neredeyse tamamen buharlaştırılmıştır.
Ben bir toplumbilimci olarak Hitler, Mussolini, Saddam, Esad, Stalin gibi figürlerin gücü nasıl ele geçirdiklerini ve gücü bir defa ele geçirdikten sonra nasıl yoğunlaştırıp masifleştirdiğini epeyce bir araştırdım.
Bu güç yoğunlaşmasının çok sebebi var ve lakin gördüğüm kadarı ile bu durum sadece baskı ve zorbalığa dayanmıyor, insanların önemli bir kısmında güce hayran olmak, gücün çekimine kapılmak gibi bir zaaf var.
Bir sosyal Antropolog olan Desmond Morris 1967’de yayınlanan Çıplak Maymun adlı eserinde “insan güce tapan hayvandır” diye bir yargıda bulunmuş, ilk okuduğumda bu cümle beni çok etkilemişti. Sonraki yaşamımda bu yargının son derecede haklı olduğunu gördüm, insanlar çoğu zaman güç karşısında hemen etkileniyorlar ve belki de temel içgüdülerinin ağır basmasıyla beraber güce biat etmeye meylediyorlar çok az insan güç karşısında direnebilecek güçte olabiliyor.
Özellikle te tek bireylerin değil de toplumun yani “sürünün” söz konusu olduğu durumlarda sürü güdüsü ağır basıyor ve toplum otomatikman güce biat ediyor onun dayatmalarına sorgulamadan, kolayca boyun eğiveriyor. Bu noktada toplumun sorgulamaya ve direnmeye kalkanlara karşı müthiş bir mahalle baskısı uygulaması da bence toplumun güce tapmasının son derecede açık ve net bir göstergesidir.
Dolayısı ile toplumda güç bir kişi ya da dar bir azınlığın örneğin Nazi Partisi ya da Komünist Parti elinde toplanarak yoğunlaştığı bütün sistemlerde toplumun çok büyük çoğunluğu zor kullanmaya gerek dahi olmadan kolaylıkla güce boyun eğip biat edebiliyor.
Bu yüzden de gücü elinde toplayan kişi ya da kurumlar güce boyun eğmeyen küçük azınlığı zor kullanarak kolaylıkla tasfiye edebiliyor.
İşte tam da bu yüzden akıllı toplumlar iş işten geçmeden güç topaklanmadan bu tip bir güç topaklanmasını önleyecek tedbirleri peşinen almışlardır. Bu tedbirler arasında gücün bölünmesi yani güçler ayrılığı ilkesi, gücün zaman olarak sınırlanması yani bir kişinin gücü (iktidarı) kullanabileceği süre sınırlaması, (2 dönem vs.) gücün kullanımının sınırlanması keyfiliğin önlenmesi (Anayasa ve yaslar) gibi kurallar vardır.
Diğer yandan denge ve denetleme mekanizmalarının kurulması da güç yoğunlaşmasını ve gücün kötüye kullanımını engelleyen önemli unsurlardır.
Bugün ülkemizde denge ve denetleme mekanizmaları berhava edilmek üzeredir vatandaşlarımızın bu durumun bilincinde olup oy verme tercihlerini ona göre kullanmalarında geleceğimiz açısından çok büyük fayda vardır.
