Fotoğraf çoğu zaman “gerçeğin aynası” olarak görülür. Çünkü teknik olarak bakıldığında, fotoğraf ışığın nesneden yansımasıyla ortaya çıkar; yani orada var olan bir şeyin izidir.
Bir portredeki kırışıklık, bir dağın silueti ya da bir çocuğun tebessümü gerçekten yaşanmıştır ve fotoğraf da bunun tanıklığını yapar. Bu yönüyle fotoğraf, hakikatin en saf izlerinden birini taşır. Fakat meseleye biraz daha derin bakıldığında, görünenin ardında çok daha karmaşık bir gerçeklik çıkar karşımıza.
Fotoğrafçı, her kareyi çekerken bir seçim yapar: neyi göstereceğini, neyi gizleyeceğini, hangi açıdan bakacağını, ışığı nasıl kullanacağını belirler. Yani fotoğraf hiçbir zaman bütünüyle gerçeği anlatmaz; yalnızca seçilmiş ve çerçevelenmiş bir hakikati sunar. Kalabalık bir meydanda sadece tek bir yüzü seçip çekmek, bütün meydanın varlığını silmek değil midir? İşte tam da burada fotoğraf, “gerçeği temsil eder” derken aslında “gerçeğin bir parçasını yüceltir.”
Bununla da kalmaz. Fotoğraf çoğu zaman kurguya da açıktır.
Bir anı farklı bir açıdan çekmek, ışığı bilinçli şekilde kullanmak ya da kareyi düzenlemek, o fotoğrafın algısını kökten değiştirir. Aynı manzara birinde huzur verirken, diğerinde kasvetli görünebilir. Bu durumda sorulması gereken soru şudur: Hakikat objektifin önünde midir, yoksa gözün arkasında mı?
Aslında fotoğraf yalnızca dış dünyanın değil, aynı zamanda bakan gözün iç dünyasının da bir yansımasıdır. Fotoğrafçı, kendi ruhunu, kendi duygularını kareye sızdırır. İzleyici ise gördüğü kareye kendi geçmişini, kendi hayallerini, kendi acılarını yükler. Bu yüzden aynı fotoğraf, birine umut verirken diğerine keder taşıyabilir. Yani fotoğraf, tek bir hakikat değil, çoğul hakikatler üretir.
Sonuçta fotoğrafı sadece gerçeğin aynası olarak görmek yanıltıcıdır.
Daha doğru olan, onun “hakikatin yankısı” olduğunu söylemektir. Bazen gerçeğe en yakın izdir, bazen de gerçeğin en uzak hayali. Fotoğraf, hakikatin kendisiyle hayalin kurgusu arasında, ince bir çizgide yürür. Ve belki de tam da bu yüzden bu kadar değerlidir: Çünkü bize yalnızca gördüğümüzü değil, görmek istediklerimizi de hatırlatır.