Van Kalesi, M.Ö. 9. yüzyılda Kral I. Sarduri tarafından yaptırılmıştır. Van Gölü'nün hemen kıyısında, sarp bir kaya kütlesi üzerine inşa edilen kale, Urartu mühendisliğinin ve mimarisinin ulaştığı noktayı göstermesi açısından benzersizdir. İçerisinde kral mezarları, tapınak alanları, sarnıçlar ve Urartu dilinde yazılmış çivi yazılı kitabeler barındırmaktadır. Bu kitabeler, bölge tarihinin aydınlatılmasında birinci dereceden kaynak niteliğindedir. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin ziyaret ettiği kale, özellikle gün batımı manzarasıyla da ünlüdür.
Ancak kalenin hemen güneyinde yer alan ve 1915 yılına kadar farklı kültürlerin bir arada yaşadığı Eski Van Şehri, aynı ilgiyi görememektedir. Terk edilmiş camiler, kiliseler, hamamlar ve konak kalıntıları, adeta bir hayalet şehri andırmaktadır. Arkeolojik SİT alanı olmasına rağmen, bölgedeki kaçak kazılar ve definecilik faaliyetleri, bu tarihi dokuya geri dönülmez zararlar vermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın başlattığı restorasyon ve kazı çalışmaları devam etse de, alanın büyüklüğü göz önüne alındığında bu çabaların hızlandırılması gerekmektedir. Bölgedeki son arkeolojik keşifler ve koruma çalışmaları, Van Haber bültenlerinde yakından takip edilmektedir.
Eski Van Şehri'nde Restorasyon Tartışmaları
Eski Van Şehri'nde ayakta kalan nadir yapılardan olan Hüsrev Paşa Camii, Kaya Çelebi Camii ve Ulu Cami'de yapılan restorasyon çalışmaları, uzmanlar arasında tartışmalara neden olmaktadır. Bazı mimarlar ve sanat tarihçileri, restorasyonlarda kullanılan modern malzemelerin ve tekniklerin, yapıların özgün dokusuna zarar verdiğini savunmaktadır. Bu tür tarihi alanlarda yapılacak müdahalelerin, uluslararası koruma kriterlerine (Venedik Tüzüğü) uygun olarak, minimum müdahale ve maksimum özgünlük ilkesiyle yapılması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu hassas denge, bölge turizminin geleceği için de kritiktir.
Van Kalesi ve Eski Van Şehri'nin bir bütün olarak ele alınıp, kapsamlı bir çevre düzenlemesi ve yönetim planıyla korunması gerekmektedir. Alanın sadece bir ören yeri değil, aynı zamanda bir eğitim ve araştırma merkezi olarak da değerlendirilmesi, tarihi mirasa olan toplumsal farkındalığı artıracaktır. Bölgeye gelen turistlerin rehberlik hizmetlerinden yoksun kalması da önemli bir eksikliktir. Kalenin ve eski şehrin hak ettiği değere kavuşması için atılacak adımlar, Van Son Dakika Haberleri olarak kamuoyunun gündeminde kalmaya devam edecektir. Van'ın bu eşsiz mirası, doğru projelerle dünya kültür mirası listesine girmeyi beklemektedir.
