Kurtuluş Parkı’nda kazlar uçar – rüzgâr estikçe.
Ağaçlar arasında ve 12 metrelik direk üzerinde, kendisi de 4 metre.
Kaz Dağları’nın Sarıkız’ının kazları onlar,
iki tane…
Okuyacağınız
Kaz Dağları’ndan Kurtuluş Parkı’na uzanan bir yazı!
Kaz Dağları…
Şelaleli, türbeli, çeşmeli, dereli, yaylalı, mitolojik öykülü ve söylenceli…
Bakır-altın madenleri ve yangın tehditleriyle yüreğimizi ağzımıza getiren Cennet gibi…
Bol özellikli
Sarıkız Heykeli, bol özellikli!
Sanatçı Selim Turan’ın son yaptığı heykel.
İçinde mitolojik öyküsüyle, sanatçının Türkiye’de bir parka yerleştirilmiş olan ilk ve tek hareketli heykeli.
1993 yılında Kurtuluş Parkı’na yerleştirilmiş. Turan’ın yaratıcı sanatçılığıyla kurguladığı mekanizması sayesinde hareket ediyor. Çevreci, enerjisi doğadan, rüzgâr.
Sarıkız
Sarıkız Efsanesi, Kaz Dağları’nın bir efsanesi.
Kaynaklardaki bağlantılarda da okuyabileceğiniz efsaneler çeşitli ama ortak noktalarından giderek özetleyelim…
Kaz Dağları’nın eteklerinde güzel bir kız, babasıyla mutlu mesut yaşamaktadır. Baba bir nedenle gurbete gidince kızımızı rahatsız edenler çıkar. Öykünün kötü kahramanı rahat durmaz, Sarıkız’la ilgili çirkin dedikodular yayar. Baba döndüğünde bir mahalle baskısı oluşmuştur bile. Bugün bile neler duyuyoruz, o günü düşünemiyorum bile. Ne yazık ki, baba dayanamaz, kızını dağın tepesine çıkarıp, tek başına bırakır. Bir kaz gelir, Sarıkız’a yumurta bırakır. Sarıkız yumurtadan çıkan kazları büyütür. Sarıkız kazlarla yoldaş olur, onları yetiştirir, erenlere erişir. Bu kez bu haber gelir babaya, önceki dedikoduya inanan baba buna inanmaz, gözleriyle görmek ister. Yanına gider, görür. Şahit oldukları karşısında kızına yanlış yaptığını anlar…
Sarıkız, Edremit Körfezi’ndeki Kavurmacılar Köyü'nde her ağustos ayında anılıyor. Şenlikte keşkek, pilav, nohut yeniliyor, şerbet içiliyor.
Selim Turan (1915-1994)
Selim Turan, ressam ve heykeltıraş.
Fehmi Paşa Konağı'nda doğmuş.
Annesi Çerkez Süvari Zabiti Şemsettin Bey'in kızı Edhiye Hanım, babası Azerbaycanlı doktor, ressam ve Turancılık, Türkçülük düşüncelerinin öncüsü fikir adamı Hüseyinzade Ali Turan,
Çok okunan, bol felsefe yapılan ortamda büyümüş. Resme küçük yaşlarda babası tarafından yöneltilmiş.
Okula başladığında resmin melekleri omzuna konmaya başlamış!
İlk okulda Malik Aksel’in öğrencisi olmuş, Galatasaray Lisesi’nde Cihat Burak ve Akbaş’la tanışmış.
1935… İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi sınavını kazanmış, Resim Bölümü’ne girmiş.
Off!
Kimlerden ders almamış ki! Nazmi Ziya Güran, Feyhaman Duran, Leopold Levy ve Zeki Kocamemi’den resim dersleri almış örneğin.
Kız kardeşi Feyzaver de aynı okulda tezyinat bölümüne devam ediyormuş. Geleneksel sanatlara merak salmış. İsmail Hakkı Altunbezer, Necmettin Okyay ve Kâmil Akdik’ten Türk süsleme sanatları ve hat dersi aldı. Bu arada heykele de başlamış…
1937… Avrupa’yı gezmiş, müzelerini görmek için…
1938… Öğretmenliğin yanında Akademi’de ve Topkapı Sarayı’nda minyatür çalışmış.
1940… Yüksek Resim Bölümü açılmış, kimlerle devam etmemiş ki! Nuri İyem, Turgut Atalay, Ferruh Başağa, Agop Arad, Avni Arbaş, Mümtaz Yener, Fethi Karakaş ve Haşmet Akal sınıf arkadaşları olmuş…
Abidin Dino yanında Yeniler Grubu derken, sonra sergiler gelmeye başlamış…
Liman Şehri İstanbul, Esrarkeşler, Balıkçılar, Dilenciler…
Yurt gezileri… Bu sırada Halikarnas Balıkçısı’ya tanışma… Sonrasında birincilik…
1944… Seramik sanatçısı Fatma Şahika Arutay ile evlilik.
1946… Paris Musée d’Art Moderne’de açılan sergide ‘Portre ve Balıklar’ eserleri sergilenmesi ve iki yıllık burs…
1947… Eşiyle Paris günleri başlamıştır artık. Bursu bitecek ama bir süre daha dönmeyecektir.
Paris’in müthiş sanat ortamında ciddi bir kariyer başlangıcı yapacaktır…
Bir kaynakta askerlik yapmadığından, diğerinde o zamanlar 5 yılda elçiliğe adres bildirimi yapmadığından vatandaşlıktan çıkarılır.
Yıllarca eserleri gelmiş, kendi gelememiş.
1979… Sonunda vatandaşlığını tekrar alır. Dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün özel davetiyle Türkiye’ye döner. Ayrılışının üzerinden 33 yıl geçmiştir…
Bir sergi…
Kaz Dağları’nda yaşatılan gelenekleri resmettiği bir sergi açar. Sergiyi izlemeye gelenler arasında Tahtakuşlar Köyü sakinleri de vardır. Kazdağları’nda bir köyün sakinlerinin çağdaş sanata ilgisi Turan’ı heyecanlandıracaktır.
Bu heyecan Turan’ı Kaz Dağları’na, Tahtakuşlar Köyü’ne götürür.
Türkmen geleneklerini ve efsanelerinin derlemesi, bir müzenin mimari projesinin tasarlanıp kurulması, bir sergi düzenleyip tüm gelirini bağışlaması gelir…
Türkmen kadınlarının giysileri ve Türkmen kilimleri, Turan’ın tuvallerinde renkler ve desenlerle, soyut veya figüratif, ayrı güzeldir…,
Sarıkız Heykeli
Turan’ın heykeli çok ince bakır plakalardan oluşuyor. Bilyeli kutu üzerinde. Rüzgâr esince heykel hareket ediyor…
İşte heykel! Video: Dr. Ahmet Sansar, Ankara Büyükşehir Belediyesi, Restoratör/Konservatör.
https://www.youtube.com/shorts/FCoitcUc-nw
Sakıp Sabancı Müzesi’nde açtığı serginin kataloğundaki önsöz yazarlarından Dr. Necmi Sönmez, Turan’ın hareketli heykellerini tanımlaması:
“Sanatçının karton, çivi, tel, süt şişesi kapaklarını bükerek, keserek oluşturduğu heykellerin dönmesi, hareket etmesi için onlara insan elinin değmesi gerekmektedir. Oysa ilk bakıldığında adeta çocuk oyuncağı izlenimi uyandıran bu heykeller, ‘görünenin ötesini imgeleyen’ işaretlerle, sembollerle doludur…
Yörükler arasında yaygın olan Sarı Kız efsanesini dinlemekle kalmamış, onların Edremit’e yakın Tahtakuşlar köyünde her yıl yaptıkları törenlere de katılmıştı. Bu folklor şenliğinin pagan karakterinden etkilenmişti. Bir tür oyun olarak yaptığı hareketli heykellerindeki figürler hem meleklere hem de Sarı Kız’a benziyor, Selim burada mecazlar üzerinden ölüm kavramına yaklaşıyordu.”
Sanat tarihçisi Kıymet Giray, heykelin yerini sanatçının kendisinin seçtiğini yazmış. Gezmişler. Kurtuluş Parkı’nı beğenmiş.
“Ağaçların arasına saklansın, heykelle sanatseverlerin karşılamasının sürprizli olsun” istemiş.
Öyle de olmuş.
Bugün
Kurtuluş Parkı, Ankara’nın harika yeşil alanlarından biri.
Ağaçları, kazandırdığı oksijeninin değeri tartışılamaz.
Kuşkusuz bir değer de içindeki Sarıkız Heykeli.
Heykel yine ağaçlar arasında. 30 yılın üzerinde bir zaman geçmiş durumda. Ağaçlar daha da büyümüş, heykel de daha sürprizli bir pozisyonda…
Rüzgâr estikçe, Sarıkız dönmeye, kazlar uçmaya devam ediyor.
Değerini çok iyi bilmemiz gereken Kaz Dağları’ndan bir öyküyle, değerli bir sanatçımızdan…
Parkın birkaç noktasına, ‘Parkta bir Sarıkız Heykeli var!’ diye yazılar konsa, Sarıkız’ı, Kaz Dağları’nı ve Turan’ı anlatan kısa yazılar olsa, herkes ağaçların arasında, tepelerde bir yerde sürpriz arasa!
Kaynaklar
* ‘Selim Turan ve Sarıkız Heykeli’, albogaihsan,
https://www.instagram.com/albogaihsan/p/COCbWT7g8L4/?img_index=4
* ‘Selim Turan’ın Sanat Felsefesini Yeniden Değerlendirmek’, Prof.Dr. Kıymet Giray, https://www.antikalar.com/selim-turann-sanat-felsefesini-yeniden-deerlendirmek
* ‘Sarıkız Heykeli, Selim Turan’, https://kulturenvanteri.com/yer/sarikiz-heykeli-selim-turan/#17.1/39.927227/32.865051
* ‘Kurtuluş Parkı’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kurtulu%C5%9F_Park%C4%B1
* ‘Sarıkız heykeli’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Sar%C4%B1k%C4%B1z_heykeli
* ‘Selim Turan’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Selim_Turan
* ‘Kazdağı Sarıkız Efsanesi’, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kazda%C4%9F%C4%B1_Sar%C4%B1k%C4%B1z_Efsanesi
* ‘Sanatçı Selim Turan'ın Yolu: Liman'dan Sarı Kız'a’, Haluk Kalafat, https://bianet.org/haber/sanatci-selim-turan-in-yolu-liman-dan-sari-kiz-a-188844
* ‘Kaz Dağı ve Sarıkız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme’, Doç. Dr. Ali Duymaz, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/864538
