Çocuklar doğduklarında yalan söyleme becerisine sahip değildirler. Zamanla çevrelerindeki insanları gözlemleyerek ve etkileşimler yoluyla bu davranışı öğrenirler. Bu süreçte en büyük rolü ebeveynler ve onların yaptıkları (tutumları) oynar. Çocukların yalan söyleme eğiliminde olmalarının altında çoğu zaman aile içindeki dinamikler, ebeveynlerin tutumu ve disiplin anlayışı yatar.
Ebeveynler, çocuklarının dürüst olmasını ister. Ancak bazen farkında olmadan sergilediğiniz davranışlar, onların gerçeği çarpıtmasına sebep olabilir.
1. Aşırı Otoriter ve Katı Disiplinli Ebeveynler ve Çocuklarda Yalan Davranışı
Bazı ebeveynler çocuklarını çok katı kurallar ve yüksek beklentilerle yetiştirir. Böyle bir ortamda büyüyen çocuklar hata yapmaktan korkar ve cezadan kaçınmak için yalan söylemeye daha yatkın hâle gelirler. Eğer çocuk her hatasında sert bir tepkiyle karşılaşıyorsa, zamanla kendini korumak için gerçeği saklama yolunu tercih edebilir.
Örnek: Çocuğunuz bir bardağı kırdığında çok sinirlenip bağırıyorsanız, bir sonraki sefer kırdığı bardağın kendi kendine düştüğünü söyleme eğiliminde olacaktır. Çünkü asıl amacı gerçeği gizlemek değil, sizin kızmanızı ve cezalandırmanızı önlemektir.
Ne Yapılmalı?
- Çocuklarınıza hata yapmanın insanın öğrenme sürecinin bir parçası olduğunu anlatın.
- Dürüstlüğü teşvik eden bir ev ortamı oluşturun.
- Hataların doğal olduğunu ve önemli olanın çözüm üretmek olduğunu gösterin.
2. Aşırı Koruyucu ve Müdahaleci Ebeveynler ve Çocuklarda Yalan Davranışı
Bazı ebeveynler, çocuklarını her türlü sıkıntıdan korumak için onların adına karar verir ve hata yapmalarına fırsat tanımaz. Bu durum, çocukların özgüvenini ve sorumluluk duygusunu olumsuz etkileyebilir. Kendi kararlarını veremeyen veya hatalarının sonuçlarını deneyimlemeyen çocuklar, zamanla gerçekleri çarpıtarak ebeveynlerini memnun etmeye çalışabilirler.
Örnek: Çocuğunuz bir ödevini yapmadığında öğretmenine "Kitabımı evde unuttum" demesi, belki de geçmişte sizin onu birçok sorumluluktan koruduğunuzun bir sonucu olabilir.
Ne Yapılmalı?
- Çocuklarınıza yaşlarına uygun sorumluluklar verin.
- Hatalarının sonuçlarıyla yüzleşmelerine izin verin.
- Onlara güven duyduğunuzu hissettirin ve kendi kararlarını almaları için cesaretlendirin.
3. Çocuğa Karşı Tutarsız Davranışlar Ebeveynler ve Çocuklarda Yalan Davranışı
Eğer bir evde ebeveynler sürekli olarak değişen kurallar koyuyorsa veya aynı durumda farklı tepkiler veriyorsa, çocuklar neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlamakta zorlanır. Bu da bazen yalan söylemeyi bir strateji olarak geliştirmelerine yol açabilir.
Örnek: Bazen yalan söylediğinde ceza alıyor, bazen de yalanı hoş karşılanıyorsa çocuk dürüstlük konusunda kararsız kalır.
Ne Yapılmalı?
- Tutarlı bir disiplin anlayışı benimseyin.
- Aynı durumlarda benzer tepkiler vermeye çalışın.
- Çocuklarınıza dürüstlüğün her zaman en iyi yol olduğunu gösterin.
4. Ebeveynlerin Yalan Söylemesi ve Çocuklarda Yalan Davranışı
Çocuklar, ebeveynlerini taklit ederek öğrenirler. Eğer ebeveynler küçük ya da büyük yalanlar söylüyorsa, çocuklar da bunu normal bir davranış olarak algılayabilirler.
Örnek: Telefon çaldığında "Evde yokum de" demek veya bir yere gitmek istemediğinizde "Hasta olduğum için gelemem" gibi bahaneler uydurmak, çocuklara yalanın kabul edilebilir olduğunu gösterir.
Ne Yapılmalı?
- Çocuklarınıza dürüstlük konusunda rol model olun.
- Küçük dahi olsa yalan söylemekten kaçının.
- Doğruyu söylemenin önemini kendi davranışlarınızla gösterin.
5. Aşırı Başarı Baskısı ve Çocuklarda Yalan Davranışı
Bazı ebeveynler çocuklarından sürekli olarak en iyisini bekler ve başarılarını ön planda tutar. Bu tür bir baskı altında büyüyen çocuklar, ebeveynlerini hayal kırıklığına uğratmamak için gerçeği saklamaya veya yalan söylemeye başlayabilirler.
Örnek: Çocuğunuz bir sınavdan düşük not aldığında, sizin tepkilerinizden korktuğu için notunu yüksek söyleyebilir. Çünkü sizin gözünüzde başarısız görünmek istemez.
Ne Yapılmalı?
- Çocuğunuzu koşulsuz kabul ettiğinizi hissettirin.
- Onun çabasını takdir edin, sadece sonuçlara odaklanmayın.
- Başarının tek ölçütünün notlar olmadığını anlatın.
6. Çocuğun Hislerini ve Düşüncelerini Önemsememek ve Yalan Davranışı
Bazı ebeveynler çocuklarının duygularını küçümseyebilir veya onları dinlemekte yeterince sabırlı olmayabilir. Çocuk, düşüncelerini açıkça ifade edemediğinde, bazen yalan söyleyerek ilgiyi üzerine çekmeye çalışabilir. Bunun yanında onu dinlemeyenlerden uzaklaşmayı da tercih edebilir.
Örnek: Çocuk okulda üzücü bir olay yaşadığında ve ebeveyni ona “Bunda üzülecek ne var?” diyerek geçiştiriyorsa, çocuk kendini ifade etmek için gerçekleri çarpıtabilir.
Ne Yapılmalı?
- Çocuğunuzun duygularını ciddiye alın ve ona empatiyle yaklaşın.
- Onun anlatmak istediklerini dinleyin ve anlamaya çalışın.
- Çocuğunuzun size güvenmesini sağlayacak açık bir iletişim ortamı oluşturun.
Sonuç olarak,
Çocuklarda yalan söyleme davranışı, genellikle onların gelişim süreçlerinin bir parçasıdır. Ancak bu davranışın sıklaşması ve alışkanlık hâline gelmesi, ebeveynlerin tutumlarıyla doğrudan ilişkilidir. Aile içinde dürüstlüğü teşvik eden, güven veren ve cezalandırıcı olmayan bir ortam yaratıldığında, çocuklar yalan söyleme ihtiyacı hissetmezler.
Ebeveynler olarak çocuklarımızın doğruyu söylemesini istiyorsak, önce kendi davranışlarımızı gözden geçirmelisiniz. Dürüstlüğün sadece sözle değil, davranışlarla da öğretilmesi gerektiğini unutmayın. Çocuklarımızı cezalandırmak yerine, neden yalan söylediklerini anlamaya çalışarak onları dürüstlüğe teşvik edin.
"Değerli okuyucularım, yazılarım ile ilgili görüş ve önerilerinizi benimle paylaşmanızı çok isterim. Geri bildirimlerinizi [email protected] adresine gönderebilirsiniz. Teşekkürler!"
