Osmanlı ordusu, Sarıkamış, Selim ve Kars arasında toplanan Rus ordularını imha planıyla Enver Paşa komutasında meşhur Sarıkamış Harekâtını başlatmıştı. Enver Paşa, bir kuşatma harekâtıyla Rus ordusunun yok edilmesini, böylece 40 yıldır düşman elindeki Kars’ın ve Sarıkamış’ın kurtarılmasını istiyordu.
Osmanlı Genelkurmay Başkanı Fridrich Bronsart von Schellendorf ve Alman subayları da aynı düşüncedeydi.
Rusları hiç beklemedikleri bir yerden, Allahüekber dağlarından aşarak vuracak ve Kars‘ı yeniden vatan topraklarına katacaklardı. Bu dağların yer yer 2-3 bin rakımlı geçitlerinde ısı sıfırın altında 30 dereceye kadar düşüyordu. Türk askerlerinin büyük bölümü ise çölden gelmişti. Üzerlerinde yazlık üniformalar dışında hiç birisinde kışlık giysi yoktu.
100 bin takım kışlık giyecek taşıyan gemiler Karadeniz’de Ruslar tarafından vurularak batırılmıştı.
1 Kasım 1914’te Ruslar, Sarıkamış üzerinden Erzurum Köprüköy’e saldırdı.
Köprüköy ve Azap muharebelerinde 3. Ordumuz Rusları geri çekilmeye zorladı. Ancak bozguna uğratamadı. Kar yağmaya, dağlar karla kapanmaya başlamıştı. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa, çetin kış şartlarında yarı aç yarı tok, yarı çıplak askerleri ile düşman üzerine daha fazla gidemedi. Köprüköy’de bekleme kararı aldı.
Enver Paşanın gönderdiği, Genelkurmay İkinci Başkanı Hafız Hakkı Bey Köprüköy’e geldi. Burada yaptıkları toplantıda Hasan İzzet Paşa, 10. Kolordu Komutanı Ziya Paşa ve 9. Kolordu Komutanı Ahmet Fevzi Paşa o koşullarda bir harekâta karşı çıktılar. Enver Paşa, Alman Bronsart Paşa ile birlikte 13 Aralık’ta 3. Ordu Karargâhı’nın bulunduğu Erzurum Köprüköy’e geldi.
15 Aralık’ta Sarıkamış Harekâtı için bir toplantı yaptı. O toplantıda Hasan İzzet Paşa, “3. Ordunun, Sarıkamış’ta Ruslara karşı bir harekâta hazır olmadığını, yiyecek ve kışlık kıyafet eksikleri olduğunu, her yerin karla kaplı olması nedeniyle bu koşullarda yapılacak harekâtın askerin mahvına sebep olacağını bildirdi.
Enver Paşa İstanbul’dan gelmeden harekâta karşı çıkan paşaları emekli etmiş, yerine tecrübesizleri atamıştı.
Bunun üzerine Hasan İzzet Paşa, 18 Aralık gecesi istifa etti. Enver Paşa, 3. Ordu Komutanlığı’nı bizzat üzerine aldı.
Enver paşa, yakın zamanda Ruslara saldırarak Kafkasya’ya gireceğiz! Hayali kuruyordu.
Taarruz planına göre 9. 10. ve 11. kolordular 25 Aralık’ta Sarıkamış’ta buluşup hep birlikte Ruslara saldıracaktı.
Askerler eksi 30 derecede çetin kış şartları ve dinmek bilmeyen tipiden korunmaya çalışarak bellerine kadar yağan kara bata çıka tek sıra halinde yürüyorlardı. Önce ayakları donuyor. Düşenlerin çoğu bir daha kalkamıyordu. “Biz belki on bin kişiden çok insanı bir günde karların altında bıraktık ve geçtik.” Diyordu. Yarbay Köprülülü Şerif…
Donduğu için kazma işlemeyen topraklarda cansız bedenleri defnedemiyorlardı.
22 Aralık’ta Sarıkamış Harekâtı başladı. 11. Kolordu Aras Vadisi’nde Rus kuvvetlerine saldırdı. 9. Kolordu Bardız, 10. kolordu Oltu istikametine ilerledi. Enver Paşa da 9. Kolordu’yla birlikteydi. Askerimiz büyük fedakârlıklarla Oltu’ya ve Bardız’a girdi.
Hafız Hakkı Paşa komutasındaki 10. Kolordu planlandığı gibi 25 Aralık’ta Sarıkamış’a ulaşamadı. Allahuekber Dağları’nda kar bir metreyi aşıyordu. Asker saatte ancak bir kilometre ilerleyebiliyordu. Hafız Hakkı Paşa hızlı yürüyebilmeleri için sırt çantalarını attırdı. Bu sayede 10. Kolordu ancak 27 Aralık’ta Sarıkamış’a geldi. 13 bin askerden geriye 3000 kişi kalmıştı.
Yanlış hesaplar, iletişimsizlik ve beceriksiz yönetim yüzünden birbirlerini düşman zanneden 31. ve 32. tümenler yanlışlıkla tam dört saat birbirine kurşun sıktı. Bu olay 2000 askerimizin ölümüne sebep oldu.
Enver Paşa, gece karanlığında, iki alay askerle Sarıkamış’a saldırdı. Fakat 9. Kolordu Komutanı Ali İhsan Paşa’nın, “Bu soğukta, gece karanlığında taarruz olmaz” ısrarıyla taarruzu durdurdu. O gece eksi 30-40 derecede ormanda kalan askerlerin çoğu donarak can verdi.
Sarıkamış’ta kimine göre 30-35 bin, kimine göre 60-70 bin kimine göre de 90 bin şehit verdik.
Enver Paşa, Hafız Hakkı Paşa’nın da hatalarıyla bile bile on binlerce vatan evladı üzerinde oynadığı kumarı kaybetti.
Enver Paşa, basına sansür uygulatmış, Sarıkamış dramını 7 yıl gizlemeyi başarabilmişti. Halk bu dramı harekâtta yer alan 9. Kolordu Kurmay Başkanı Emekli Yarbay Köprülülü Şerif (İlden)’in Akşam Gazetesi’nde çıkan ve sonra kitap olarak basılan Sarıkamış adlı eserinden öğrendi.
Sarıkamış şehitlerimizi rahmetle anıyorum.