Turgut Özal (1927–1993), Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. Cumhurbaşkanı ve iki dönem Başbakanı olarak, ülkenin siyasi ve ekonomik tarihinde bir dönüm noktasını temsil eder.
1980'li yıllarda ekonomiyi devletçilikten serbest piyasa modeline dönüştüren bu teknokrat lider, modernleşme vizyonu, popülist tavrı ve beklenmedik ölümüyle Türkiye hafızasında derin izler bıraktı.
Özal’ın mirası, bir yandan Türkiye'yi dünyaya açan modern bir lideri simgelerken, diğer yandan ölümü üzerindeki komplo teorileriyle günümüzde bile çözülemeyen bir sır perdesi taşır.
SİYASETE GİDEN YOL
Turgut Özal, 1927 yılında Malatya’da doğdu. Teknik bilgiye dayalı kariyeri, onun siyasetteki pragmatist ve reformcu kimliğini şekillendirdi.
- Eğitim ve Bürokratik Kariyer: İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Elektrik Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Kariyerine Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nde başladı. 1950’li yıllarda ABD’de eğitim alarak modern ekonomi ve planlama tekniklerini öğrendi. Türkiye’ye döndüğünde Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) kurucu kadrolarında yer aldı.
- Siyasete Giriş: Bürokrat olarak Adnan Menderes’in Demokrat Parti ve sonraki dönemde Süleyman Demirel’in Adalet Partisi hükûmetlerinde görev aldı. Ancak esas siyasi atılımı, 12 Eylül 1980 darbesinin ardından geldi.
12 EYLÜL VE 24 OCAK KARARLARI
1970'lerin sonundaki siyasi ve ekonomik kaosun ardından, 12 Eylül 1980 askerî darbesi, Özal için bir fırsat penceresi açtı.
- Ekonomik Kurmaylık: Darbe yönetimi, ekonomideki tıkanıklığı çözmek için Özal’ı Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı olarak görevlendirdi. Özal, bu görevde Türkiye’nin ekonomi politikasını temelden değiştiren 24 Ocak 1980 İstikrar Kararları’nı uyguladı.
- Devletçilikten İhracata: Bu kararlar, ithal ikamesi politikalarından ihracata dayalı büyüme modeline geçişi işaret ediyordu. Türk ekonomisi, dünya piyasalarına açıldı, döviz kısıtlamaları gevşetildi ve serbest piyasa ekonomisinin temelleri atıldı. Bu radikal reformlar, Özal’ın sonraki Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı dönemine damga vurdu.
ANAP VE CUMHURBAŞKANLIĞI
1982’de askerî yönetimle anlaşmazlığa düşerek istifa eden Özal, siyasetteki boşluğu görerek 1983’te Anavatan Partisi (ANAP)’ni kurdu.
- Başbakanlık (1983-1989): ANAP, 1983 seçimlerinde beklenmedik bir zaferle tek başına iktidara geldi. Özal, Başbakanlığı döneminde büyük altyapı projeleri (GAP, Boğaz Köprüleri), özelleştirme ve telekomünikasyon (özel televizyon kanallarının önü açıldı) gibi alanlarda reformları hızlandırdı. Türkiye’nin kültürel olarak dünyaya açılması hızlandı.
- Cumhurbaşkanlığı (1989-1993): 1989’da Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından tartışmalı bir seçimle Cumhurbaşkanı seçildi. Bu dönemde Körfez Savaşı sırasında sergilediği aktif dış politika duruşu ve PKK meselesine yönelik cesur çözüm arayışları ile dikkat çekti.
SIR PERDESİ BİR ÖLÜM
Turgut Özal, 17 Nisan 1993'te Çankaya Köşkü'nde geçirdiği ani rahatsızlık sonucu vefat etti. Resmi ölüm nedeni kalp krizi olarak açıklandı. Ancak ölümü, siyasi etkileri ve beklenmedik doğası nedeniyle kamuoyunda büyük bir şok yaratmış ve sayısız komplo teorisine zemin hazırlamıştır.
- Komplo İddiaları: Özal’ın, özellikle Kürt sorununa barışçıl çözüm bulma ve Kıbrıs meselesinde federal çözümü destekleme gibi "devletin geleneksel çizgisine uymayan" vizyonu nedeniyle suikasta kurban gittiği iddiaları yayıldı. Ölümünün arkasında dış güçlerin (ABD, İngiltere, İsrail) veya içerideki "derin devlet" yapılarının olduğu öne sürüldü.
- Mezarın Açılması (2012): Komplo teorilerinin yoğunlaşması ve ailesinin talebi üzerine, 2012 yılında Özal’ın mezarı açıldı ve naaşı incelendi. İncelemelerde Özal'ın bedeninde, yüksek dozda zehir etkisi yapabilecek Strychnine (bir tür fare zehri) dahil dört farklı zehir kalıntısına rastlandı.
- Hukuki Akıbet: Zehir kalıntıları bulunmasına rağmen, adli tıp raporları kesin ölüm nedeninin zehirlenme olduğunu kesin olarak kanıtlayamadı (Zehir miktarının kesin ölüm nedeni için yeterli olup olmadığı netleşmedi). Yeterli kanıt bulunamaması nedeniyle dava, 2015 yılında kapatıldı. Buna rağmen, suikast inancı Türkiye'nin siyasi mitleri arasında güçlü bir şekilde yaşamaya devam etmektedir.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
-
Suikast Girişimi (1988): 18 Haziran 1988'de, ANAP kongresinde Kartal Demirağ tarafından düzenlenen suikast girişiminden yaralı (parmağından) kurtuldu. Olay sonrası kürsüde yaptığı "Allah'ın verdiği ömrü, Allah'tan başkası alamaz" açıklaması, halk arasındaki karizmasını ve kaderci lider imajını pekiştirdi.
-
İlk Hedefi Federal Yapıydı: Kürt sorununa yönelik, bölgesel yönetimlerin güçlendirildiği "federasyon" benzeri bir çözüm modelini açıkça tartışmaya açan ilk üst düzey siyasetçiydi. Bu vizyonu, hem destek hem de yoğun eleştiri topladı.
- Popülist İletişim: Halkla kurduğu ilişki, önceki resmî liderlerden farklıydı. Sık sık sıradan vatandaşların anlayacağı dilde konuşur, karmaşık ekonomik sorunları bile basit metaforlarla açıklardı. Örneğin, "Benim memurum işini bilir" sözü, esnek ve kimi zaman yozlaşmaya açık politikalarını özetleyen meşhur bir slogandı.
- Teknokrat Kökenli İlk Lider: Özal, askerî veya geleneksel siyasî kökenli olmayan, tamamen teknokratik kariyeri ve uzmanlığı sayesinde iktidara yükselen ilk Türk liderlerdendir.
Turgut Özal, Türkiye'nin ekonomik ve sosyal yapısını on yıl içinde kökten değiştirmiş, ülkeyi dünyaya açmış, ancak kendi dönemi içindeki sert tartışmalar ve beklenmedik ölümüyle siyasi tarihin en gizemli figürlerinden biri olarak kalmıştır.
