Bugün 27 Mart, “Dünya Tiyatrolar Günü” Tüm tiyatro emekçileri ve tiyatro severlere kutlu olsun.15 Ağustos 2022...

Bugün 27 Mart, “Dünya Tiyatrolar Günü” Tüm tiyatro emekçileri ve tiyatro severlere kutlu olsun.

15 Ağustos 2022 günkü yazımda, bu köşede Doç.Dr. Cezmi Güner Omay’ın “Ağın’lı 4 Tiyatro Ustası” kitabını paylaşırken, bu dört ustadan biri olan Yılmaz Onay’ı da ele almıştım. Bugünkü yazımda yalnızca Yılmaz Onay’la ilgili bir yazıyı sizlerle paylaşmak istiyorum. Yazımın başlığında da belirttiğim gibi Yılmaz Onay, tiyatromuzun büyük emektarlarından biridir.

Yılmaz Onay, 1937 yılında Gaziantep’in sınır köyü olan Üçkubbe’de dünyaya geldi. Babası bu köyde öğretmenlik yapmaktadır. 1955 yılında Gazi Lisesi’ni bitirdikten sonra 1955-1960 yılları arasında İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi)nde okudu. Bu okulda okuduğu yıllarda İTÜ tiyatrosu ve Genç Oyuncular grubunda sahne yaşamına atıldı. 1959 yılında bir burs ile dört ay Batı Berlin’de bulundu. Okulu bitirdikten sonra inşaat mühendisi olarak Bayındırlık Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. 1961 yılında bir bursla Karlsruhe Teknik Yüksek Okulu’nda araştırma çalışmaları yaptı. Burada Duisberger Gesellschat bünyesinde, Alman, Mısır, Türk gençlerden oluşan bir grupla İonescu’nun “Der Herrscher” oyununu sahneledi.

Ankara’ya döndüğünde “Sinema Tiyatro Derneği”nde ve ardından 1972’ye kadar “ADS (Ankara Deneme Sahnesi)”nde çalıştı. Sermet Çağan’ın “Öyle Bir Oyun” adlı radyo oyununda “Savaş Oyunu” adlı uyarlamasını yaparak sahneye koydu. Yaşar Kemal’in “Yer Demir Gök Bakır” romanından Nihat Asyalı’nın oyunlaştırdığı “Uzun Dere”yi sahneye koydu. Çeşitli oyunları sahneye koyan Onay, ilk profesyonel reji çalışmasını AST (Ankara Sanat Tiyatrosu)nda Bertolt Brecht’ten sahnelediği “Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti” oyunu ile gerçekleştirdi.

Çağdaş Sahne’de Nâzım Hikmet’ten “Yusuf ile Menofis”,” Nihat Asyalı’dan “Grev” yine Nihat Asyalı’nın Gladkov’un romanından uyarladığı “Çimento” oyunlarını sahneledi.

Arkasında 9 ödül, 13 oyun, 3 uyarlama, 2 roman, 3 kuramsal kitap, 2 film, 41 tiyatro ,2 öykü , 1 roman , 11 şiir 12 kuramsal kitap olmak üzere 67 çeviri bırakmıştır. Ayrıca 11 tane de okuma tiyatrosu yönetmiştir. Bu okuma tiyatroları çoğunlukla Nâzım Hikmet’e aittir.

Tiyatroculuğu yanında çok önemli bir yazar olan Onay’ın ilk yazısı 1967 yılında Türk Solu’nda yayımlandı. Daha sonraki yıllarda Yeni Ortam, Cumhuriyet, Yürüyüş, Yurt ve Dünya, Bilim ve Sanat, Evrensel Kültür ve Papirüs gibi dergilerde yazıları yayımlandı. Aynı zamanda Bilim ve Sanat dergisinin sanat sorumluluğunu yürüttü.

Onay’ın oyunları Devlet Tiyatroları’nda ve çeşitli özel tiyatrolarda sahnelendi. Ayrıca yurtdışında da oyunları sergilenen Onay’ın, “Arafta Kalanlar” ve “Karagöz’ün Muamması” adlı oyunları Amsterdam’da, “Sanatçının Ölümü” oyunu ise Paris’te sahnelendi (1985-1989). “Şarkılarımız Ölmesin” adlı çocuk oyunu ise Almanca’ya çevrildi ve 1988 yılında sahnelendi.

Yılmaz Onay, 1990-91 yıllarında tiyatro çalışmaları için Berlin’de de bulundu. “Yazılar Filmatik” adlı romanı TRT tarafından 1999 yılında filme çekildi ve yayımlandı. Aynı zamanda “Sanatçının Ölümü” adlı oyunu da senaryolaştırılarak film yapıldı.

Onay, kendi deyimiyle toplumcu gerçekçi akımı yansıtan eserler kaleme alan bir yazardır. Türkiye’de epik tiyatronun tartışılmaz öncülerinden biridir. Bertolt Brecht’ten çeviriler yapmış ve tiyatro alanında kuramsal kitaplar kaleme almıştır. İşçi tiyatrosu kavramını, hak ve özgürlükler çerçevesinde yeni bir kıvama getirdi ve izleyicisine öyle sundu. Frank Rainer Scheck ve Armin Kammrad’ın birlikte yazdığı “İşçi Tiyatroları / Ajitprop Topluluklar” kitabını çevirerek bu alanda bir boşluğu doldurmuştur. Onay, kendisini toplumun aksayan ve kötü yönlerini halka göstermeye adamıştır. Eserlerini bu doğrultuda kurgulamıştır çoğunlukla.

Yılmaz Onay, yazdığı ya da yönettiği oyunlarla çeşitli ödüller de almıştır. Bunlardan bazıları; “Savaş Oyunu” ile 1965 İstanbul Uluslarası Gençlik Tiyatro Festivali Ödülü’nü; “Küçük Adam Ne Oldu Sana” adlı oyun ile 1982 yılında Sanat Sevenler Reji Ödülü’nü; “Dev Masalı” ile 1984 TOBAV Oyun Yarışması’nda üçüncülük ödülünü; “Sanatçının Ölümü” adlı oyunu ile TOBAV oyun yarışmasında üçüncülük ödülünü kazanmıştır.

Yazdığı oyunlara gelince : “İşçi Sınıfının Açık Oturumu (1978), Tren Gidiyor (1984), Bu Zamlar Bana Karşı (1985), Dev Masalı (1985), Şarkılarımız Ölmesin ( 1985), Karagöz’ün Muamması (1985), Arafta Kalanlar (1985), Sanatçının Ölümü (1986), Kara Dul Efsanesi (1991), Kara Kedi Geçti (1992),Hücre İnsanı (1992),Prometheia (1993) ve Dilruba Saatçı ile birlikte 2009 yılında yazdığı Üç Kuruşluk Mahalle Dersleridir.”

Oyun yazmak ve yönetmekle kalmayan Onay, uyarlama oyunlarda kaleme almıştır. Bunlar; “Küçük Adam Ne Oldu Sana?” – Hans Fallada’nın aynı adlı romanından uyarlama (1981),”Sevdalı Bulut” – Nazım Hikmet’den uyarlama (1985), “Tartüf 2000” – (Nazım Hikmet’in Moliere’den esinlenerek 1959 yılında yeniden yazdığı Tartüf 59 isimli oyununun günümüze uyarlanması) (2000)dır.

Tiyatromuza büyük emeği geçen Yılmaz Onay, 9 Ocak 2018 günü aramızdan ayrılmıştır. (Onunla tanışmış ve çalışmış olmak benim için en büyük ödüldür.)

“27 Mart Dünya Tiyatrolar Günü”nüzü kutluyor, sağlıklı okumalar diliyorum.