GSYH, (Gayri safi yurtiçi hasıla) bir ülkede bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin geçerli fiyatlar cinsinden (piyasa fiyatı) parasal değerleri toplamıdır. GSMH ise (Gayri safi milli hasıla) bir ülkenin sahip olduğu üretim faktörlerinin bir yıl içerisinde ürettiği nihai mal ve hizmetlerin geçerli fiyatlar cinsinden parasal değeri toplamıdır.
GSMH=GSYH’ne Faktör geliri
Net Faktör Geliri: Bir ülkenin sahip olduğu üretim faktörlerinin yurtdışı gelirlerinden yabancıların yurt içinde elde ettikleri gelirlerinin çıkarılmasıyla elde edilen büyüklüktür.
Net faktör geliri pozitif ise GSMH, GSYİH dan büyüktür.
Net faktör geliri negatif ise GSMH, GSYİH dan küçüktür.
REEL GSYİH VE RGSMH
Bir ekonomide nihai olarak üretilen mal ve hizmetlerin bir başlangıç yılı veya baz yılı fiyatlarıyla hesaplanan büyüklükleridir. Bu büyüklüklerin hesaplanmasındaki amaç, ülkenin gelir büyüklüklerinin enflasyondan arındırılmasıdır.
GSYİH ya DAHİL EDİLEN FAKTÖRLER
*Nihai mal ve hizmetler
*İkinci el mallar o yılın GSYİH sına dahil edilmezler.
*Tamamıyla finansal nitelikli işlemlerdir.
*Tahvil, senet, bono
*Ev kadınlarının yaptığı işler
*Transfer ve faiz ödemeleri
*Kayıt dışı ekonomi
GSYİH nın HESAPLANMASI
-Harcama yönünden
GSYİH=C+I+G+(X-M)
C (Tüketim): Mal ve hizmetlere yapılan harcamalardır. Tüketim harcamaları, tüketicilerin mal ve hizmetlere harcamaları ifade eder. Örneğin tüketicilerin yeni konut alımı için yaptığı harcamalar yatırım harcaması olarak kabul edildiğinden tüketim harcamalarında yer almaz.
I (Yatırım): İşletmelerin sabit sermaye stoklarına yaptığı ilavelerle stoklara yaptığı ilaveler ve tüketicilerin yeni konut alımı için yaptığı harcamalardır.
G (Kamu harcamaları): Devletin mal ve hizmet üretimini gerçekleştirebilmek için yaptığı harcamalardır. Devletin yaptığı karşılıksız ödemeler (Transfer ve faiz ödemeleri) kamu harcamaları dışındadır.
X (İhracat): Bir ülkenin diğer ülkelere sattığı mal ve hizmetlerdir.
M(İthalat): Bir ülkenin diğer ülkelerden aldığı mal ve hizmetlerdir.
X-M=Net ihracat negatif ise ithalat büyüktür. Pozitif ise ihracat büyüktür.
-Üretim ya da katma değer yönünden GSYİH
Bir ekonomide farklı sektörlerin ürettikleri mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplanması veya bir üretim sürecinin her aşamasında yaratılan katma değerlerinin toplamıdır.
-Gelir yönünden GSYİH
Bir ekonomide elde edilen üretim faktörleri gelirlerinin toplamıyla elde edilen değerdir.
GSYİH=Ücret+faiz+rant+kar+amortisman+dolaylı vergiler
MİLLİ GELİR
GSMH=GSYİH+NFG-AMORTİSMAN (Ekonominin net üretim gücünü gösterir.
Milli Gelir=Net milli hasıla-Dolaylı vergiler
Kişisel gelir=Milli gelir-Dağıtılmamış kurum karları- Sosyal güvenlik ödemeleri-Kurumlar vergisi+transferler+faiz getirisi + kar payları
Harcanabilir gelir=Kişisel gelir-Dolaysız vergiler
Ülkemizde aşağıda TÜİK tarafından yapılan hesaplamalara göre 2023 yılı il bazında gayrisafi yurt içi hasıla bilgileri aynen aktarılmıştır.
Gayrisafi Yurt İçi Hasıladan 2023 yılında en yüksek payı %30,4 ile İstanbul aldı
İl düzeyinde cari fiyatlarla Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) hesaplamalarına göre; 2023 yılında İstanbul 8 trilyon 60 milyar 358 milyon TL ile en yüksek GSYH'ye ulaştı ve toplam GSYH'den %30,4 pay aldı. İstanbul'u, 2 trilyon 538 milyar 686 milyon TL ve %9,6 pay ile Ankara, 1 trilyon 614 milyar 161 milyon TL ve %6,1 pay ile İzmir izledi. İl düzeyinde GSYH hesaplarında son üç sırada 22 milyar 13 milyon TL ile Tunceli, 19 milyar 407 milyon TL ile Ardahan ve 13 milyar 214 milyon TL ile Bayburt yer aldı.
GSYH'den en yüksek payı alan ilk beş il, 2023 yılında toplam GSYH'nin %54,02'sini oluşturdu.
Kocaeli, kişi başına GSYH'de 2023 yılında 516 bin 460 TL ile ilk sırada yer aldı
Kişi başına GSYH'de 2023 yılında, Kocaeli 516 bin 460 TL ile ilk sırada yer aldı. Kocaeli'yi, 510 bin 733 TL ile İstanbul ve 438 bin 242 TL ile Ankara izledi. İl düzeyinde kişi başına GSYH hesaplamalarında, 116 bin 767 TL ile Şanlıurfa, 110 bin 553 TL ile Ağrı ve 108 bin 21 TL ile Van son üç sırada yer aldı.
Kişi başına GSYH, 2023 yılında on üç ilde Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşti.
İstanbul, "tarım, ormancılık, balıkçılık" ve "diğer hizmet faaliyetleri" hariç, tüm faaliyetlerde en yüksek payı aldı
GSYH'yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2023 yılında cari fiyatlarla GSYH'den en yüksek payı alan İstanbul; tarım, ormancılık, balıkçılık ile diğer hizmet faaliyetleri dışındaki faaliyetlerde de ilk sırada yer aldı. İstanbul'un bilgi ve iletişim faaliyetleri toplamından aldığı pay %64,8, finans ve sigorta faaliyetleri toplamından aldığı pay %62,5, mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri toplamından aldığı pay %45,9, hizmetler sektörü toplamından aldığı pay %40,4, inşaat sektörü toplamından aldığı pay %28,9 olarak gerçekleşti. Konya %6,2 pay ile tarım, ormancılık, balıkçılık sektöründe 81 il içinde ilk sırada yer alırken, Ankara %45,4 pay ile diğer hizmet faaliyetlerinde ilk sırada yer aldı.
İstanbul'un toplam GSYH'si içinde en yüksek payı %35,7 ile hizmetler sektörü aldı
İstanbul, 2023 yılında hizmetler sektörü toplamından %40,4 pay alırken, ilin toplam GSYH'si içinde hizmetler sektörünün payı %35,7 olarak gerçekleşti. İstanbul'un toplam GSYH'si içinde sanayi sektörü %17,2 pay ile ikinci sırada iken mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri %7,8 pay ile üçüncü sırada yer aldı.
Zincirlenmiş hacim endeksiyle GSYH, 44 ilde, bir önceki yıla göre Türkiye ortalamasının üzerinde büyüdü
Yıllık GSYH, zincirlenmiş hacim endeksiyle 2023 yılında bir önceki yıla göre %5,1 artarken, 44 ilde Türkiye ortalamasının üzerinde artış gerçekleşti. Bir önceki yıla göre 2023 yılında en yüksek artış gösteren ilk üç il sırasıyla %18,9 değişim oranı ile Şırnak, %18,2 ile Siirt ve %15,8 ile Samsun oldu. Bir önceki yıla göre en yüksek azalış gösteren üç il ise sırasıyla %6,9 ile Zonguldak, %10,4 ile Bayburt ve %16,0 değişim oranı ile Artvin oldu.
İstanbul %1,65 ile, 2023 yılı Türkiye GSYH büyümesine (%5,1) en fazla katkı sağlayan il oldu
Yıllık GSYH'nin, zincirlenmiş hacim endeksiyle bir önceki yıla göre %5,1 artışına en fazla katkı veren il %1,65 ile İstanbul oldu. İstanbul'u %0,96 ile Ankara ve %0,27 ile Kocaeli izledi. Yıllık GSYH büyümesine 2023 yılında negatif yönlü katkı veren illerin başında %0,03 ile sırasıyla Zonguldak, Artvin ve Gaziantep yer aldı.
Kaynak: TÜİK
