Osmanlı İmparatorluğu'nun en parlak dönemlerinden birine damgasını vuran, üç farklı padişaha sadrazamlık yapmış, zekası, devlet adamlığı ve vizyonuyla çağını aşmış bir isim olan Sokullu Mehmed Paşa'yı anıyoruz.
Bosna'nın küçük bir köyünde Hristiyan bir çocuk olarak başlayan hayat yolculuğu, devşirme sistemi sayesinde Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvesine ulaşmış, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde imparatorluğun adeta görünmez hükümdarı olmuştur.
Onun hayatı, sadece bir başarı hikayesi değil, aynı zamanda Osmanlı'nın adalet, liyakat ve hoşgörü prensiplerinin de bir göstergesidir.
BOSNALI ÇİFTÇİDEN SADRAMAZA
Sokullu Mehmed Paşa, 1506 yılında (kimi kaynaklara göre 1505 ya da 1507) bugünkü Bosna-Hersek'te bulunan Sokuloviçi köyünde, Hristiyan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Doğduğundaki adı Bayo (Bajica) idi. Osmanlı İmparatorluğu'nun uyguladığı devşirme sistemi sayesinde, 14-15 yaşlarındayken Osmanlı bürokrasisine kazandırıldı.
Bu sistem, Balkanlar'daki Hristiyan ailelerin yetenekli çocuklarının alınıp, İslam eğitiminden geçirilerek askeri ve idari kadrolara yetiştirilmesini amaçlıyordu.
Bayo, Edirne Sarayı'nda özel bir eğitimden geçirildi. Burada İslam'ı kabul ederek Mehmed adını aldı. Zekası, çalışkanlığı ve öğrenme azmiyle kısa sürede dikkat çekti.
Farsça, Arapça, Türkçe ve Latince gibi dilleri öğrendi, dönemin bilim ve sanat dallarında kendini geliştirdi. Özellikle Enderun Mektebi'nde aldığı eğitim, onun gelecekteki devlet adamı kimliğinin temellerini attı.
İlginç Bir Bilgi: Sokullu'nun köyü olan Sokuloviçi'de, bugün hala onun adını taşıyan bir köprü (Drina Köprüsü) ve bir cami bulunmaktadır. Bu, onun memleketine olan vefasının bir göstergesidir.
Aynı zamanda akrabalarından biri olan Makarije Sokolović, daha sonra Sırp Ortodoks Kilisesi'nin Patriği olmuştur. Bu durum, Osmanlı'daki hoşgörü ve farklı inançlara sahip aile üyelerinin bile farklı yollar izleyebilmesine örnek teşkil eder.
YÜKSELİŞİ
Enderun'dan mezun olduktan sonra sarayın çeşitli kademelerinde görev aldı. Kapıcıbaşılık, Mîr-i Alem (Sancaklar Amiri) gibi önemli görevlerde bulundu.
Askeri yetenekleri ilk olarak 1546'daki Macaristan Seferi'nde öne çıktı. Bu seferde gösterdiği başarılar onu Kaptan-ı Deryalığa (Donanma Komutanı) taşıdı.
Kaptan-ı Deryalık görevi sırasında, Osmanlı donanmasını modernize etmek için önemli adımlar attı. Özellikle Akdeniz'deki denizcilik faaliyetlerini canlandırdı ve Osmanlı'nın deniz gücünü pekiştirdi.
Bu dönemde Trablusgarp ve Rodos gibi stratejik bölgelerin fethinde rol oynadı.
1555 yılında ise Vezir-i Sani (İkinci Vezir) oldu. Kanuni Sultan Süleyman'ın son dönemlerinde devlet yönetiminde ağırlığı giderek arttı.
Kanuni'nin son seferi olan Zigetvar Kuşatması'na katıldı ve padişahın vefatını uzun süre gizleyerek orduda karışıklık çıkmasını engelledi.
Bu, onun kriz yönetimindeki dehasını ve soğukkanlılığını gösteren önemli bir olaydı.
GÖRÜNMEZ HÜKÜMDAR
1565 yılında, Kanuni Sultan Süleyman tarafından Sadrazamlığa getirilen Sokullu Mehmed Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun en güçlü ve en uzun süre görev yapan sadrazamlarından biri oldu. Tam 14 yıl 3 ay bu görevde kaldı ve Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad olmak üzere üç farklı padişaha hizmet etti. Özellikle II. Selim'in padişahlığı döneminde, devletin tüm idari ve siyasi işlerini fiilen o yürüttü. II. Selim'in "sarayda kalma" eğilimi, Sokullu'nun gücünü daha da artırdı.
Sadrazamlık Dönemindeki Başlıca Başarıları ve Projeleri:
- Donanmanın Yeniden Yapılandırılması: Kıbrıs'ın fethinden (1571) sonra İnebahtı'da Osmanlı donanması ağır bir yenilgiye uğradı. Ancak Sokullu, "Biz Kıbrıs'ı almakla sizin kolunuzu kestik; siz ise İnebahtı'da donanmamızı yakmakla sakalımızı kestiniz. Kesilen kol yerine gelmez ama kesilen sakal daha gür çıkar!" sözleriyle moralleri yükseltti ve kısa sürede yepyeni, daha güçlü bir donanma inşa ettirdi. Bu, onun azmi ve ileri görüşlülüğünün en çarpıcı örneklerinden biridir.
- Kıbrıs'ın Fethi (1571): Akdeniz'deki stratejik konumu nedeniyle büyük önem taşıyan Kıbrıs'ın fethi, Sokullu'nun en büyük başarılarından biridir. Bu fetihle Doğu Akdeniz'de Osmanlı egemenliği pekişti.
- Don-Volga Kanal Projesi: Rusların Karadeniz'e inmesini engellemek ve Hazar Denizi yoluyla Orta Asya Türkleri ile bağlantı kurmak amacıyla Don ve Volga nehirlerini birbirine bağlama projesi başlattı. Proje tamamlanamasa da, bu vizyoner yaklaşım onun küresel stratejik düşünme yeteneğini gösterir.
- Süveyş Kanalı Projesi: Kızıldeniz ile Akdeniz'i birleştirerek Hindistan ticaret yolunu Osmanlı kontrolüne alma ve Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki faaliyetlerini kısıtlama amacıyla Süveyş Kanalı projesini gündeme getirdi. Bu proje de onun döneminde hayata geçmese de, dünyanın ticaret yolları üzerindeki stratejik önemini çok önceden kavramış olduğunu gösterir.
- Toplumsal ve Ekonomik Politikalar: Osmanlı topraklarında adaleti sağlamak, ekonomiyi güçlendirmek ve halkın refahını artırmak için çeşitli düzenlemeler yaptı. Vergilerin düzenli toplanması, ticaretin geliştirilmesi ve asayişin sağlanması konularına büyük önem verdi.
İlginç Bir Bilgi: Sokullu, Batı Avrupa'daki gelişmeleri yakından takip eden, özellikle Coğrafi Keşiflerin etkilerini ve yeni ticaret yollarının önemini kavrayan ender Osmanlı devlet adamlarındandı. Don-Volga ve Süveyş projeleri de bu ileri görüşlülüğün ürünleriydi.
VEFATI VE MİRASI
Sokullu Mehmed Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun duraklama dönemine girdiği III. Murad zamanında dahi imparatorluğu ayakta tutmaya çalıştı.
Ancak yeni padişahın genç ve tecrübesiz olması, saray entrikalarının artması ve bazı devlet adamlarının Sokullu'ya karşı cephe alması, onun gücünü yavaş yavaş aşındırdı.
11 Ekim 1579 tarihinde, divan toplantısı çıkışında, akli dengesi bozuk olduğu iddia edilen bir derviş tarafından hançerlenerek şehit edildi.
Ölümü, Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir kayıp oldu ve imparatorlukta "Sokullu dönemi"nin sona erdiği kabul edildi.
Sokullu Mehmed Paşa'nın mirası, Türk ve dünya tarihinde derin izler bıraktı:
- Modern Devlet Adamı Kimliği: Sadece askeri bir deha değil, aynı zamanda ekonomist, stratejist ve vizyoner bir liderdi. Futbol tabiriyle, sadece gol atmayı değil, aynı zamanda orta sahayı yönetmeyi, savunmayı organize etmeyi ve oyun kurmayı da biliyordu.
- Osmanlı'nın Yükselişinde Kilit Rol: Kanuni döneminin sonundan itibaren imparatorluğun zayıflamaya başladığı bir dönemde, Sokullu'nun varlığı imparatorluğun ömrünü uzatmış ve gücünü korumasını sağlamıştır.
- Çok Etnikli Yapıya Hoşgörü: Kendi kökenleri itibarıyla farklı bir kültüre ait olması, onun Osmanlı'nın çok uluslu ve çok dinli yapısını benimsemesini ve hoşgörüyle yönetmesini sağladı.
- Mimari Eserler: Mimar Sinan ile yakın çalışmış ve döneminin en büyük mimari projelerinden bazılarına imza atmıştır. İstanbul'da ve diğer Osmanlı şehirlerinde hala ayakta duran köprüler, camiler, medreseler ve külliyeler, onun devlet adamlığının yanı sıra sanata ve imara verdiği önemi gösterir.
Sokullu Mehmed Paşa, Bosnalı bir çocukken çıktığı bu destansı yolculukta, Osmanlı İmparatorluğu'nu zirvede tutan, çağının ötesinde projeler düşünen ve geride unutulmaz bir miras bırakan eşsiz bir şahsiyettir.
Onun hikayesi, liyakatin, azmin ve vizyonun bir imparatorluğun kaderini nasıl etkileyebileceğinin en güzel örneklerinden biridir.
