Türk siyasi ve askeri tarihinde önemli bir figür olan Rauf Orbay'ı saygıyla anıyoruz. Sadece bir amiral değil, aynı zamanda Milli Mücadele'nin önde gelen isimlerinden, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk başbakanlarından ve Lozan Barış Konferansı delegelerinden biriydi.
Denizcilikten siyasete uzanan çalkantılı yaşamı, başarılarla dolu olduğu kadar, az bilinen detaylar ve ilginç dönüm noktalarıyla da dolu. Özellikle Mondros Mütarekesi'ndeki rolü, onun tarihin en tartışmalı figürlerinden biri olmasına neden olmuştur.
DENİZCİ KAHRAMININ YÜKSELİŞİ
Hüseyin Rauf Orbay, 1881 yılında İstanbul'da doğdu. Deniz Harp Okulu'ndan mezun olduktan sonra Osmanlı Donanması'nda önemli görevler üstlendi. Onun asıl parlaması, Balkan Savaşları ve öncesindeki olaylarla başladı.
- Hamidiye Kahramanı (1912-1913): Balkan Savaşları sırasında, Hamidiye Kruvazörü'nün komutanı olarak Akdeniz'de destansı bir direniş gösterdi. Yunan ablukasını yararak düşman gemilerine karşı saldırılar düzenlemesi ve Osmanlı'nın denizlerdeki varlığını sürdürmesi, ona "Hamidiye Kahramanı" unvanını kazandırdı. Bu başarılar, o dönemde Türk kamuoyunda büyük bir moral ve coşku yaratmıştı.
Az Bilinen Bir Bilgi: Hamidiye Kruvazörü'nün başarıları, sadece askeri bir zafer olmanın ötesinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde halkın duyduğu milli gururun sembolü haline gelmişti. Çocuklara Hamidiye, Rauf gibi isimler verilmiş, şiirler ve şarkılar yazılmıştı. Bu durum, Rauf Orbay'ın genç yaşta ne denli büyük bir üne kavuştuğunu göstermektedir.
- Birinci Dünya Savaşı'nda Rolü: Hamidiye'deki başarılarının ardından Birinci Dünya Savaşı'na katılan Orbay, Bahriye Nazırlığı'nda önemli görevler üstlendi. Savaşın sonlarına doğru yaşanan zorlu koşullarda, Osmanlı'nın deniz gücünü korumak için çaba harcadı.
MONDROS ATEŞKESİ
Rauf Orbay'ın hayatındaki en tartışmalı ve kritik dönüm noktası, Birinci Dünya Savaşı'nı bitiren Mondros Ateşkes Antlaşması'nı (30 Ekim 1918) imzalamasıdır.
- Mütarekenin İmzalanması ve Ağır Şartları: Bahriye Nazırı sıfatıyla Osmanlı delegasyonunun başında yer alan Rauf Orbay, İtilaf Devletleri ile ateşkes koşullarını görüşmek üzere Mondros Limanı'nda bulunan Agamemnon zırhlısına gitti. İmzalanan mütareke, Osmanlı İmparatorluğu için ağır şartlar içeriyordu. Özellikle 7. madde, İtilaf Devletleri'ne güvenliklerini tehdit edecek bir durum olduğunda Osmanlı topraklarını işgal etme yetkisi veriyordu.
İlginç Bir Bilgi: Mütareke görüşmelerine başlamadan önce Rauf Orbay'ın, İngiliz Amirali Arthur Calthorpe'a Osmanlı'nın hala bir orduya sahip olduğunu ve direnişe devam edebileceğini ima eden bir tavır sergilediği ancak İngilizlerin bu duruma aldırış etmediği rivayet edilir. Orbay'ın bu süreçteki tutumu, sonraki yıllarda çokça tartışılacak ve Milli Mücadele yanlıları tarafından eleştirilecekti.
İşgallere Giden Yol: Mondros Mütarekesi'nin ardından İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını işgale başladı. Bu durum, antlaşmanın ağır sonuçlarını ve Rauf Orbay'ın siyasi kariyeri üzerindeki etkisini derinleştirdi. Milli Mücadele'nin başlamasında bu işgaller önemli bir rol oynadı.
MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ
Mondros'un ardından İstanbul'daki hükümetin işgallere karşı yeterince tepki vermemesi üzerine Rauf Orbay, Ankara'ya geçerek Milli Mücadele'ye katıldı.
- Sivas Kongresi ve Temsil Heyeti (1919): Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Milli Mücadele'ye katılan Rauf Orbay, Sivas Kongresi'nin düzenlenmesinde aktif rol aldı ve ardından seçilen Temsil Heyeti'nin başkan yardımcısı oldu. Bu, onun Milli Mücadele'nin ilk aşamalarındaki merkezi konumunu gösteriyordu.
- TBMM'de Etkin Rol ve Başbakanlık (1922): Ankara'da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (TBMM) katılan Rauf Orbay, Meclis'te önemli görevler üstlendi. Özellikle Kurtuluş Savaşı'nın son aşamalarında ve Cumhuriyet'in ilanından önce, 1922-1923 yılları arasında TBMM Hükümeti'nin Başbakanlığını yaptı. Bu dönemde, diplomatik ve siyasi alanda önemli kararlara imza attı.
Az Bilinen Bir Bilgi: Rauf Orbay'ın Başbakanlığı döneminde, Lozan Barış Konferansı'nın ilk görüşmeleri yapıldı. Orbay, Lozan'a giden Türk heyetine önemli direktifler vermiş, ancak bizzat katılmamıştır. Bu durum, onun Milli Mücadele'deki etkin rolünü ve Mustafa Kemal ile olan yakınlığını gösteriyordu.
MUHALEFET VE SÜRGÜN
Cumhuriyet'in ilanından sonra, Rauf Orbay'ın siyasi kariyeri, Mustafa Kemal Atatürk ile yaşadığı görüş ayrılıkları nedeniyle zorlu bir döneme girdi.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924): Cumhuriyet Halk Fırkası'ndan ayrılarak, Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele gibi silah arkadaşlarıyla birlikte Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk muhalif partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdu. Bu parti, tek parti dönemine karşı çok partili hayata geçişin ilk adımıydı.
İlginç Bir Bilgi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurulması, Cumhuriyet'in ilk yıllarında siyasi mücadelenin ne denli şiddetli olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Ancak parti, kısa süre sonra Şeyh Said İsyanı ile ilişkilendirilerek kapatıldı.
- İzmir Suikastı Davası ve Sürgün (1926): Rauf Orbay, 1926'daki İzmir Suikastı davasında yargılandı ve beraat etmesine rağmen siyasi baskılar nedeniyle ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. Uzun yıllar Avrupa'da sürgünde yaşadı. Bu dönem, onun siyasi hayatındaki en acı dönemlerden biriydi.
Az Bilinen Bir Gerçek: Sürgün yılları boyunca Rauf Orbay, Türkiye'deki gelişmeleri yakından takip etti. Zaman zaman Mustafa Kemal Atatürk ile mektuplaştığı, ancak siyasi farklılıkların giderilemediği bilinir. Onun sürgündeki yaşamı, dönemin Türkiye'sindeki muhalif siyasetçilerin yaşadığı zorlukların bir örneğidir.
SON DÖNEMLERİ
Sürgün yıllarından sonra ülkeye dönen Rauf Orbay, aktif siyasetten uzak kalsa da, devletin farklı kademelerinde görev aldı.
- Atatürk'ün Vefatından Sonra Dönüş: Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatının ardından, 1939 yılında Türkiye'ye döndü. Bu dönüş, Türk siyasetinde yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyordu.
- Londra Büyükelçiliği (1942-1944): İkinci Dünya Savaşı sırasında, Türkiye'nin tarafsızlık politikasında önemli bir rol oynayarak Londra Büyükelçisi olarak görev yaptı. Bu dönemde, ülkenin diplomatik ilişkilerini güçlendirmeye çalıştı.
- Vefatı ve Mirası: Rauf Orbay, 16 Temmuz 1964 tarihinde İstanbul'da vefat etti. Hayatı boyunca hem denizci olarak hem de siyasetçi olarak ülkesine hizmet etti. Onun mirası, Mondros Mütarekesi'ndeki rolüyle tartışılsa da, Hamidiye Kahramanı olarak gösterdiği cesaret ve Milli Mücadele'ye verdiği katkılarla Türk tarihinde önemli bir yer tutar.
İlginç Bir Bilgi: Rauf Orbay'ın kendi yazdığı anılarında, Mondros Mütarekesi'ni imzalama süreci ve sonrasındaki gelişmeler hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır. Bu anılar, tarihin o kritik dönemini birinci ağızdan anlamak için önemli bir kaynaktır.
Rauf Orbay'ın yaşamı, Osmanlı İmparatorluğu'nun son demlerinden genç Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna uzanan, bir imparatorluktan ulus devlete geçiş sürecinin tüm çelişkilerini, başarılarını ve dramlarını içinde barındıran bir aynadır.
O, hem bir kahraman hem de tartışmalı bir figür olarak Türk tarihinin sayfalarında yerini almıştır.
