M. UMUT KARAKÜLAH
Ülkemizdeki sivil toplum kuruluşlarının kutup yıldızı haline gelen Türk Sanayici ve İşadamları Vakfı’nın (TÜSİAV) Yönetim Kurulu Başkanı Veli Sarıtoprak, her hafta önemli konu ve konukları ile bizlerle olmaya devam ediyor.
Veli Başkan’ın bu haftaki misafiri; Ankara Üniversitesi Öğretim Görevlisi İlknur Türkkaan. Zeki, çalışkan ve vizyoner bir bilim kadını olan İlknur hoca ile eğitim sisteminden sıfır atık geri dönüşüm projelerine kadar birçok konuyu konuştuk:
- Eğitim bilimleri alanında halen görev yapan aktif bir akademisyensiniz. Özellikle çocukların gençlerin yaşam kalitesini arttırmak, geleceklerine ışık tutmak adına önemli projelerde yer aldığınızı biliyoruz. Ancak sizi son zamanlarda özellikle sıfır atık geri dönüşüm hatta ileri dönüşüm konusunda yaptığınız çalışmalarda daha fazla görür olduk.Buradan başlayalım.
- İlknur Türkkaan: Eğitimci bir ailenin hatta köy enstitüsü mantığı ile devlere hizmet vermiş bir babanın eğitim bilimlerini okumuş evladıyım. Hiçbir zaman akademik çalışma sınırları içinde sıkışıp kalmadım 30 küsur yıldır farklı sivil toplum kuruluşları (STK) ve vakıf platformları içinde her kademesinde gönüllü ve seçimli görevlerde yer aldım.
Toplumun organlarını ayrıştırarak başarı beklemenin uzun ve cılız bir yol olduğu görebilenlerden oldum. Güç birliği farkındalığı görünürlüğü, bilgi ve deneyim birikimini devamında fark edilmeyi ve takdiri getiriyor. Takdir ise yüreklendiriyor.
Her emek değerli ve takdiri hak eder ancak; sahaya inip farkındalık çalışmaları yaptığımızda her seferinde gelip tıkandığımız nokta “yeterince ve doğru örnekler ile görevimizi tamamlayabiliyor muyuz?” oldu. Özellikle gençlere ve çocuklara ulaştığımızda geleceğe umut yollarken gerçekten doğru yerde miyiz? Bu düşünceler ile çalışma ve araştırmalarımız evrildi.
Son zamanlarda devletin desteklediği kamu kurum kuruluşlarca çalışmalar yapılan sürdürülebilirlik üretim ve tüketim gerçekten yeterince doğru anlatıla biliniyor mu? Bu nedenle belli konularda çalışmalar yapan kurum kuruluşlar ile iş birlikleri yaparken kafamda oturmayan bir şeyler oldu. Belki de kavram karmaşaları ya kirliği diyebiliriz.
- Daha net ilerleyebilmek için önce sürdürülebilirlik nedir? Sıfır atık geri dönüşüm hata ileri dönüşüm denir? Bu kavram karmaşasını gidermek ile başlayalım.
- İlknur Türkkaan: Kavramları tanımlarken klasikleşmiş tanımlar ile cevap verebilirim. Bir sonraki akış da örnekler ile ayrımın özeline inebileceğimizi düşünüyorum. Sürdürülebilirlikaslında emaneti iyi korumaktır. Bugünün ihtiyaçları karşılanırken ya sonra? sonraki nesiller için sorusu sorulmalıdır. Hem de her alanda ekonomik çevresel ve sosyaldir. Vurgulamak isterim ki tarım ve çevre konusunda çalışmalar yapan çok değerli vakıf ve derneklerimiz var.
Burada en büyük yanılgı sürdürülebilirlik kavramının büyük başlıklarla sadece tarım ve çevre ile özdeştirilmesi üstelik fabrikalardan başlayarak büyük hamleler beklenmesi.
Oysa bilinç bireyden başlamalı, biz burada tıkanıyoruz kanımca. Ya da yeterli değiliz. Haksızlık yapmak istemem çoğunlukla çocuklara yönelik eğitimler veren otoriteler var onlara da baktığınızda çoğunlukla çevre ile sınırlı. Sıfır atık ütopya bir slogan ile ortaya çıkarak israfı her alanda minimuma indirgemek ise; atığı azalt geri dönüşümü arttır.
Dünyaca kabul edilmiş adımlar var. AZALT, YENİDEN KULLAN, AYRIŞTIR, GERİ DÖNÜŞTÜR, KOMPOSTLA… Belki de tehlike burada başlıyor.
- Ne demek istediniz biraz açalım mı?
- İlknur Türkkaan: Bunu kademeli bir şekilde açıklamak isterim:
AZALT: Alışkanlıklarımızdan vazgeçmek hiç kolay değildir. ‘Gördüğümüzden GeriKoymasın’ diye atasözümüz bile var. Tüketim çağında gelecek nesillere hatta sosyal toplum içinde bizler bile azaltamıyoruz.
YENİDEN KULLAN: Atamama riski zamanla kötü görünüm ötesi sağlık riskini arttıran bir faktör. Ders kitaplarının dahi ayaklı mikrop taşıyıcı, çok eskiyen kavanoz ve tabakların görünmez çizikleri ile sağlığı etkilediği daha da ileri giderek bu sefer ilaç sektörü için çalışıldığını söylemek bile çok acımasız olmaz.
AYRIŞTIR VE GERİ DÖNÜŞTÜR: Nedir bunlar? Kurum kuruluş hastanelerde okullarda toplu yaşam alanlarında konan malzeme ayrımına vesile olan depolama alanları ve kutuları var. Tabii ki önemli bir adım ancak sizin bizim tüketim hızımızı kesmiyor. Ayrı ayrı kutulara attığınızda sorumluluk bireyde bitiyor. Sorumluğu başkasına atmaktır. Sizi düşünmeye sevk eden ya da ben ne yapabilirim? Soruları ile düşündürmüyor. Geri dönüşüm kanıksandı ayır kendi kutusuna at ama yine aynı hızla belki daha fazla tüketmeye devam. İç huzuru bu kadar sınırlı olmamalı.
- Bu söylemlerinizle yapılan bütün çabaları bir çırpıda değersizleştirdiniz gibi geldi bize…
- İlknur Türkkaan: Asla her bir çalışma değerli başlangıcın bir adım ilerisi başarının bir basamağıdır. Dikkatinizi çekmek istediğim nokta şu: ayrıştır ve geri dönüşüme destek ol peki bu geri dönüşüm miktarı azaltılmadığı sürece yeniden işlevsel hale gelmesi için tekrar üretim tekrar karbon ve su ayak izlerinin takibi yine çevreye verilen zarar yine enerji israfı. Kompostlamayı bundan ayrı tutarak ifadelerimi seçiyorum. Oysa ben kullandım geri gönderdim rahatlığı bir kenara bırakarak; kullandım bunu daha işlevsel olarak nasıl değerlendirebilirim? Elimdeki malzeme ve ürün ile daha popüler neye çevirebilirim? Sorusunu sorduğunuzda İleri dönüşüm döngüsüne girmiş olursunuz.
- İleri dönüşüm bana yeni bir kavram geldi biraz daha farkı açalım.
- İlknur Türkkaan: İleri Dönüşüm elinizdeki ürünün kulamım amacını değiştirmeden yenilemek. En küçük örnekten başlayalım kıyafetler yaka ve manşet yıprandı ise ufak bir dokunuz ile ters yüz edilerek küçük bir dokunuz ile yenilenip ömrünün uzatılmasıdır. Dikkatinizi çekerim siz beyefendilerin yaka ve manşetlerinin farklı renklerde gömlek modası buradan hareketle çıkmış ve popüler olmuştur. Burada ki marifet ömrünü uzatmanın popüler hale gelmesidir. Bundan bir adım daha ideali gerekli değilse alma tüketme tabii. Yine Evde kullandığınız mobilyalar eşyalar giysilerde VİNTAGE kavramını yaygınlaştırmak zorundayız.
- Vintage ne demek açalım mı?
- İlknur Türkkaan: Sanırım 20 ile 100 yıl arası geçmişi olan ancak hala kullanılabilir eşya kıyafet aksesuar mobilya araçlar akla gelen her şeyin baştacı edilmesi hatta takdir edilmesi.Tabii Retro ile karıştırmamak yerinde olur.
- Toplum bu kavramların neresinde sizce?
- İlknur Türkkaan: Dijital platformda bir tık ile global düzeyde sayısız ve sınırsız geri dönüşüm örnekleri fikirleri bulursunuz. Kimileri gerçekçi hoş ya da sevimli ama onları da üretirken kullanılan su enerji boya vs. gözden kaçırmamak gerekiyor. Yaratıcılığı arttırdı. Bireylere uğraşı yarattığı aşikârdır. Ama yetmez. Yetmemeli.
Hemen başka bir tehlikeyi hatırlatmak istiyorum. Her bir tıklanan videonun yarattığı karbon salınımını henüz hiç sorgulamıyoruz. Tüm gereksiz ve kontrolsüz videolar büyük bir depoda saklanırken sürekli çalışan sunucular soğutmalar yüksek elektrik tüketimine neden oluyor. Bunlara da bence kota ya da ücret getirilmeli. 24 saat her anını her lokmasını yayın yapan bunun zorunlu olduğuna inanıyorsa vergisini ödeyebilmelidir.
Teknolojide ki bireysel özgürlük elektrik sarfiyatının ilk sıralarında üstelik karşılığında üretim yok. Reklam alabiliyorlarsa vergisini ödeyebilmeli gibi düşünceler geleceğimiz için şart.
- Sohbetimiz biraz sert radikal kararlara doğru gidiyor. Okuyucularımıza sürdürülebilirlik ileri dönüşüm konusunda hangi masajları vermek istersiniz?
- İlknur Türkkaan: Son cümlemizden başlayarak ilerlemek isterim. Ağaçları korumak için;her şeyi ama her şeyi fatura davetiye kutlama reklamlar vs. dijital platformlarda. Ancak bunlarda sınırsız olmamalı kotalı olmalı. Bunun yarattığı karbon salınımı enerji sarfiyatı ve ötesi bağımlılık ile hareketsiz yaşam ve diyabet obezite ye çağrı derken, çok uzun bir zincirleme böylece uzar gider.
Size de sormak isterim özel günlerde mesaj kutunuza düşen yüzlerce kutlama mesaj bir sıcak merhabanın yerini tutabiliyor mu? Artık çoğumuz masajlaracevap yazmamız zorunlu ise toplu masajlar atıyoruz. Çoğu özensiz üstelik üzerinde iletildi damgası ile beraber. Her bir tuşa basmanın karbon salınımını anlatmak zorundayız. İşte gerçek sürdürülebilirlik buralardan geçiyor.
Otomatik oynatma ayarlarını kapatmakla e posta kutularını temizlemekle başlayabiliriz.Teknolojisiz saatleri arttırma yolları bulunmalıdır. Toplumda varlığı herkesçe bilinen kurum banka kanal vb. her birinin yeşil enerji kullananları takdir etmek gerekiyor. Markaları parlatmak amaçlı sürdürülebilirlik ve ileri dönüşüm ancak samimi ve gerçekçi olanlar ile olmayanları ayırt edebilecek eğitimler almalıyız ve vermeliyiz.
Mümkün olduğu kadar tükettiğimiz her bir temel gıda ekmekten başlayarak seçili kıyafet ve geniş ürün yelpazesi için karbon ve su ayak izlerinin hesaplanması ve takibi sürdürülebilirlikçalışmalarının mottosu olmalıdır. Bilinçli tüketim rehberleri, etiket bilgilendirilmeleri kamuoyu bilinci ile güvenilir hale getirmelidir.
Köklerimizde ileri dönüşüm zaten var özümüze dönebilmek yeterli. Yamalamak kültürünün moda hali patchwork kapalı kimyasal sıvı gıdalardan kurtulmanın adresi yerli malı haftalarını canlandırmaktan geçer. Okullarda beslenme çantalarında ziyan olan tüketim fazlası meyve ve sebzelerin ileri dönüşüm şekillerinin yer alması takdir edilmeli ve yüreklendirilmelidir.
- Toparlamak gerekirse son olarak neler söylemek istersiniz?
- İlknur Türkkaan: İzninizle bir itiraf ile sözlerime son vermek isterim. Aslında benim ilham kaynağım siz oldunuz. Alanlarında fark yaratan ve üreten tüm kişi ve kuruşları her fırsatta ön plana çıkardınız. Ötesi toplumun dikkatine sunuyorsunuz.
Ben de diyorum ki kişisel çabalardan başlayarak küçük, orta ve büyük ölçekli girişimcilerin yeşil enerji geri dönüşüm örneklerinin gerçekçi olan ile “mış” gibi olanlarını özetle başarı öykülerini ve örneklerini daha görünür hale getirmeliyiz.
Özellikle belediyelerin yerelde kent konseylerinin takdir ile izlenen çalışmalarında sürdürülebilirlik sadece enerji tarım ve çevreden ibaret olmadığını gösteren ve yüreklendiren proje yarışmaları kampanyalar yapılmalıdır. Bireylerin ve kurumların birlikte öğrenip birlikte dönüştüğü yapı şart. Onlarca hazırlığımız ve işbirlikçimiz var bunları takvim dahilindeyaşamak ve yaşatmak isteriz. Bunlar için güçlü bir platformda buluşmak temel hedefimizdir.
Tekrarlamak isterim ki; geri dönüşüm sanıldığı kadar düşünmeye sevk etmemekte tüketmeye devam et, ayrıştır yeter. Sorumluluğu başkalarından bekle. Oysa ileri dönüşüm sorumluluk almak ve düşünmek ve üretmektir.
Verdiğiniz bu olanak ve benim gibi ayrıcalıklı düşünen ve çalışanların sesi olduğunuz için teşekkür ederim.
