Üçüncü yılını geride bırakan Rusya-Ukrayna savaşı, enerji, tarım ve lojistik gibi küresel ekonomiyi doğrudan etkileyen sektörlerde önemli değişimlere yol açtı. Kovid-19 sonrası toparlanma sürecine giren dünya, savaşın etkisiyle yeniden arz güvenliği ve stratejik bağımlılıklar üzerinden kırılganlıklarla yüzleşti.
Enerji Sektöründe Derin Sarsıntı
Savaş öncesi küresel petrol arzının yaklaşık %14’ünü, doğal gaz arzının ise %9’unu karşılayan Rusya, Avrupa’ya yönelik enerji ihracatında ciddi kayıplar yaşadı. Avrupa Birliği'nin 2022 yılına kadar en büyük doğal gaz tedarikçisi olan Rusya, AB'deki %40'lık pazar payını savaş sonrası uygulanan yaptırımlarla büyük ölçüde kaybetti. 2021’de 201,7 milyar metreküp doğal gaz sevkiyatı gerçekleştiren Rusya’nın 2024 itibarıyla bu miktarı 15 milyar metreküpe kadar geriledi.
Avrupa’ya doğal gaz taşıyan Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa boru hatları kullanılamaz hale gelirken, Ukrayna üzerinden gerçekleşen sevkiyatlar da 1 Ocak 2024 itibarıyla durdu. Şu an Rusya’nın Avrupa’ya yönelik boru hattı sevkiyatındaki tek güzergahı Türk Akım oldu.
Bu boşluğu dolduran ABD, 2023 yılında Avrupa’ya 50 milyon ton LNG tedarik ederek kıtanın en büyük sıvılaştırılmış doğal gaz tedarikçisi haline geldi. Rusya ise enerji ihracatını Çin ve Asya ülkelerine yönlendirme stratejisini devreye soktu. Gazprom, Çin'e doğalgaz sevkiyatını Sibirya'nın Gücü hattı üzerinden sürdürürken, Sibirya'nın Gücü 2 projesini de gündeme aldı.
Tarımda Küresel Arz Dengesi Bozuldu
Savaş öncesinde küresel buğday arzının %30’unu, arpa arzının %32’sini ve ayçiçeği yağı üretiminin %50’sini karşılayan Rusya ve Ukrayna, çatışmaların başlamasıyla birlikte dünya tarım pazarında da büyük dalgalanmalar yarattı. Özellikle Karadeniz üzerinden yapılan tahıl sevkiyatlarının kesintiye uğraması, gıda güvenliğini tehdit eder boyuta ulaştı.
Türkiye ve Birleşmiş Milletler'in öncülüğünde başlatılan Karadeniz Tahıl Girişimi ile deniz yolu ihracatı bir süreliğine yeniden başlasa da, Temmuz 2023’te girişimin askıya alınmasıyla belirsizlikler arttı. Bu durum, Mısır, Somali ve Lübnan gibi tahıl ithalatında Rusya ve Ukrayna’ya bağımlı ülkelerde fiyat artışlarına neden oldu.
Ayrıca, Rusya’ya uygulanan gübre ihracatı yaptırımları, küresel tarım üretimini tehdit eden başka bir faktör olarak öne çıktı. Rusya ise Batı pazarlarındaki kayıplarını Afrika ülkelerine yönelerek telafi etmeye çalışıyor. Rusya Tarım Bakanlığı'na göre, ülkenin Afrika’ya tarım ihracatı 2024’te %19 oranında arttı.
Lojistik ve Havacılıkta Yeni Güzergahlar Zorunluluğu
Savaş, hava taşımacılığı ve lojistik sektörlerini de doğrudan etkiledi. Ukrayna, savaşın başladığı 24 Şubat 2022'de hava sahasını sivil uçuşlara kapatırken, AB de 28 Şubat'ta Rus uçaklarına hava sahasını yasakladı. Karşılıklı uygulanan bu yasaklar hâlâ devam ediyor. Bu durum, uluslararası uçuşların yaklaşık %5 ila %10’unun güzergahlarını değiştirmesine veya uzatmasına neden oldu.
Rus turistlerin Avrupa’ya seyahatleri azalırken, Avrupalı hava yolu şirketleri de Asya uçuşlarında Rus hava sahasını kullanamamalarının rekabet dezavantajı yarattığını ifade ediyor. Öte yandan, AB ve ABD’nin Rus petrol tankerlerine yönelik yaptırımları sonrası Rusya’nın "gölge filo" adını verdiği rotası gizlenebilir gemilerle sevkiyat gerçekleştirdiği öne sürülüyor.
Sonuç: Yeni Ticaret Dengeleri Kuruluyor
Rusya-Ukrayna savaşı, sadece taraf ülkeleri değil, tüm dünyayı etkileyen ekonomik sonuçlar doğurdu. Enerji arzı yeniden şekillenirken, tarımda üretim ve ihracat dengeleri değişti, lojistikte yeni güzergahlar zorunlu hale geldi. Süreç, küresel tedarik zincirlerinde bağımlılıkların yeniden gözden geçirilmesine neden oldu. Bu gelişmeler, ülkelerin stratejik sektörlerde kendine yetme kapasitesini artırma arayışını da beraberinde getirdi.
