Dünya AIDS Günü, her yıl 1 Aralık tarihinde küresel çapta kutlanan bir farkındalık günüdür. Temel amacı, HIV (İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü) enfeksiyonunun yayılmasıyla ortaya çıkan AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) salgınına dikkat çekmek, hastalığa yakalanan ve hayatını kaybedenleri anmak ve HIV ile yaşayan insanlara destek olmaktır.
1988 yılında ilan edilen bu gün, sadece hastalığın bilimsel ve tıbbi yönlerine değil, aynı zamanda etrafındaki damgalama, ayrımcılık ve insan hakları sorunlarına da odaklanarak küresel bir dayanışma çağrısıdır.
BİR SALGININ BAŞLANGICI
Dünya AIDS Günü'nün doğuşu, 1980'lerde başlayan ve hızla yayılan küresel bir sağlık krizine bir yanıttır.
- Salgının Keşfi (1981): İlk AIDS vakaları 1981 yılında ABD'de, nadir görülen zatürre türleri ve kanserlerle mücadele eden eşcinsel erkeklerde tespit edildi. Başlangıçta bu hastalığa "Gay-Related Immune Deficiency" (GRID) adı verilse de, hastalığın farklı gruplarda da görülmesiyle virüsün kendisi (HIV) ve sendrom (AIDS) olarak yeniden adlandırıldı.
- Küresel Yayılım ve Ölümcüllük: 1980'ler boyunca HIV/AIDS, başta Amerika, Avrupa ve Afrika olmak üzere hızla yayıldı. O dönemde etkili bir tedavinin olmaması nedeniyle, teşhis konulan hastaların çoğu kısa sürede hayatını kaybediyordu. Salgın, özellikle Sahra Altı Afrika'da yüz milyonlarca insanı etkileyen bir insani krize dönüştü.
- Erken Dönem Yanıt Eksikliği: Salgının ilk yıllarında, HIV/AIDS; damgalanma, cehalet ve siyasî isteksizlik nedeniyle etkili bir şekilde ele alınamadı. Bu durum, virüsün hızla yayılmasına zemin hazırladı.
İLAN EDİLİŞİ
Dünya AIDS Günü'nün resmî olarak ilanı, uluslararası toplumun bu krize küresel bir yanıt verme çabasının sonucudur.
- İlan (1988): Dünya AIDS Günü, 1988 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından Cenevre'de düzenlenen bir zirvede kararlaştırıldı ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafından resmen kabul edildi. Bu, AIDS ile ilgili uluslararası alanda ilan edilen ilk küresel sağlık günü oldu.
- Kurucu Fikir: Günü ilk önerenler, WHO'nun Küresel AIDS Programı'nda (şimdiki UNAIDS) görevli olan halkla ilişkiler sorumluları James W. Bunn ve Thomas Netter'dir. 1 Aralık tarihini seçmelerinin nedeni, yıl sonuna denk gelmesi ve Batı medyasının yılbaşı tatili haber döngüsüne girmeden önce daha fazla ilgi çekebileceği düşüncesiydi.
- Kutlanma Amacı: Günün temel hedefleri şunlardır:
- Farkındalığı Artırmak: HIV bulaşma yolları ve korunma yöntemleri hakkında doğru bilgi yaymak.
- Dayanışma: HIV ile yaşayan insanlara yönelik damgalanma ve ayrımcılıkla mücadele etmek.
- Anma: Salgın nedeniyle hayatını kaybeden milyonlarca insanı anmak.
- Kaynak Sağlama: Araştırma, önleme ve tedavi programlarına kaynak sağlanmasını teşvik etmek.
KÜRESEL İLERLEME
Dünya AIDS Günü’nün ilanı, HIV/AIDS ile mücadelede önemli dönüm noktalarına ulaşılmasına katkı sağlamıştır.
- Antiretroviral Tedavilerin Gelişimi (1990'lar): Bu güne ve küresel baskıya paralel olarak, antiretroviral tedavi (ART) rejimleri geliştirildi. ART, HIV enfeksiyonunu kontrol altına alarak virüs yükünü düşürür ve AIDS evresine geçişi engeller. Günümüzde HIV, doğru tedaviyle yönetilebilen kronik bir hastalık olarak kabul edilmektedir.
- UNAIDS'in Kurulması: 1996'da kurulan Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı (UNAIDS), küresel mücadelenin koordine edilmesinde kilit rol oynamıştır.
- Süregelen Eşitsizlikler: Tedaviye erişim, zengin ve yoksul ülkeler arasında hâlâ büyük farklılıklar göstermektedir. Dünya AIDS Günü, bu küresel eşitsizliklerin ve damgalanmanın sürmesi sorununa dikkat çekmektedir.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
- Kırmızı Kurdele (Red Ribbon): Dünya AIDS Günü ile özdeşleşen kırmızı kurdele, 1991 yılında New York’ta bir sanatçı grubu (Visual AIDS) tarafından sembol olarak yaratıldı. Kırmızı renk, tutkuyu, tehlikeyi ve sevgiyi temsil ederken; kurdele şekli, dayanışma ve şefkati simgeler. Kırmızı kurdele, bugün dünyada en çok tanınan sağlık farkındalığı sembollerinden biridir.
- İlk Kullanım: Şefkat: Kırmızı kurdelenin ilk kez kullanıldığı kampanya, o dönemde AIDS nedeniyle hayatını kaybeden sanatçıların ve arkadaşların anısına düzenlenmiş ve "Şefkat" (Compassion) ana fikri üzerine kurulmuştur.
- "Tedavi Edilemez" Algısı: Salgının ilk yıllarında, HIV taşıyıcıları bir tür "ölüm fermanı" almış gibi görülüyordu. 1990’ların sonunda geliştirilen üçlü ilaç kokteyli (Highly Active Antiretroviral Therapy - HAART) sayesinde AIDS'ten ölümlerin oranı Batı ülkelerinde dramatik şekilde düştü. Bu, Dünya AIDS Günü'nün odak noktasını önleme ve tedaviye erişime kaydırmıştır.
- İlk Tespitteki Yanılgı: İlk yıllarda HIV virüsünün yalnızca eşcinsel erkekler ve damar içi uyuşturucu kullananlar arasında yayıldığına dair yanlış bir algı vardı. Bu yanlış etiketleme, hastalığın diğer gruplar arasında (özellikle heteroseksüel çiftler ve çocuklar) yayılmasını bir süre gizlemiştir.
Dünya AIDS Günü, HIV/AIDS'in yol açtığı küresel zorlukları hatırlatırken, bilimin ve insan dayanışmasının bu zorlukları aşmadaki gücünü de gözler önüne sermektedir.