20. yüzyılın son çeyreğinde uluslararası ilişkileri derinden etkileyen Birinci Körfez Savaşı'nı ele alıyoruz.
2 Ağustos 1990'da Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan bu kriz, uluslararası bir koalisyonun askeri müdahalesiyle sonuçlandı.
"Çöl Kalkanı" ve "Çöl Fırtınası" adını taşıyan bu operasyonlar, sadece Ortadoğu'nun değil, tüm dünyanın jeopolitik dengelerini değiştirdi. Bu savaşın tarihsel sürecini, arkasındaki nedenleri, az bilinen detaylarını ve ilginç bilgilerini yakından inceleyelim.
SAVAŞIN ARKA PLANI
Birinci Körfez Savaşı'nın tohumları, bir önceki on yılda yaşanan çatışmalar ve bölgesel dinamiklerle atıldı.
- Irak-İran Savaşı'nın Yükü: 1980-1988 yılları arasında süren Irak-İran Savaşı, Irak'ı ekonomik olarak iflasın eşiğine getirmişti. Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak, savaş boyunca batılı ülkelerden ve Arap devletlerinden (özellikle Kuveyt ve Suudi Arabistan) büyük miktarda finansal destek almıştı. Savaş bittikten sonra Irak'ın borçları 200 milyar dolara yaklaşmıştı.
- Kuveyt'e Yönelik Suçlamalar: Saddam Hüseyin, bu borçların silinmesini talep ediyor ve Kuveyt'i Irak'ın petrol yataklarından petrol çalmakla ve petrol fiyatlarını düşürmekle suçluyordu.
- Tarihsel İddialar: Saddam Hüseyin, Kuveyt'in Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir Irak vilayeti olduğunu ve İngilizler tarafından Irak'tan koparıldığını iddia ediyordu.
İŞGAL, DİPLOMASİ VE ASKERİ MÜDAHALE
Savaş, Irak'ın ani bir harekâtıyla başladı ve uluslararası bir tepki zincirini tetikledi.
- Irak'ın Kuveyt'i İşgali (2 Ağustos 1990): Irak ordusu, sürpriz bir baskınla Kuveyt'i işgal etti. Kuveyt kısa sürede Irak'ın 19. vilayeti ilan edildi.
- Uluslararası Tepki ve Birleşmiş Milletler Kararları: Irak'ın işgali, uluslararası toplumda büyük bir şok ve tepki yarattı. ABD, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ni toplayarak Irak'a karşı sert yaptırım kararları alınmasını sağladı.
- "Çöl Kalkanı Harekâtı": Irak'ın Suudi Arabistan'ı da işgal etme potansiyeli üzerine, ABD liderliğindeki uluslararası koalisyon, Suudi Arabistan'a asker yığmaya başladı. Bu askeri yığınak, "Çöl Kalkanı Harekâtı" olarak adlandırıldı.
- "Çöl Fırtınası Harekâtı" (17 Ocak 1991): Irak'ın BM'nin çekilme talebine uymaması üzerine, koalisyon güçleri 17 Ocak 1991'de Irak'a havadan saldırıya geçti. Yoğun hava bombardımanının ardından 24 Şubat'ta kara harekâtı başladı. Bu harekât, Irak ordusunu 100 saat gibi kısa bir sürede Kuveyt'ten çıkardı.
İlginç Bir Bilgi: Körfez Savaşı, "canlı yayınlanan ilk savaş" olarak tarihe geçti. CNN gibi televizyon kanalları, Bağdat'tan canlı yayınlar yaparak savaşın gidişatını anlık olarak tüm dünyaya duyurdu. Bu durum, kamuoyunun savaşa karşı tutumunu büyük ölçüde etkiledi.
SONUÇLAR VE AZ BİLİNEN DETAYLAR
Birinci Körfez Savaşı, sadece askeri bir zaferle sonuçlanmadı, aynı zamanda bölgenin ve dünyanın geleceğini derinden etkiledi.
- Irak'ın Askeri Yenilgisi: Irak ordusu, modern savaş teknolojisiyle donatılmış koalisyon güçleri karşısında ağır bir yenilgi aldı.
- Kuveyt'in Özgürleşmesi: Kuveyt, 28 Şubat 1991'de yeniden özgürlüğüne kavuştu. Ancak Kuveyt ekonomisi ve altyapısı, Irak askerlerinin geri çekilirken petrol kuyularını ateşe vermesiyle büyük hasar gördü.
- Saddam Hüseyin'in İktidarda Kalması: Koalisyon güçleri, Bağdat'a kadar ilerleyip Saddam Hüseyin'i devirme kararı almadı. Bu durum, bölgede uzun vadede yeni sorunlara yol açtı ve Saddam'ın iktidarını 2003'e kadar sürdürmesine neden oldu.
- Türkiye'nin Rolü ve Kayıpları: Türkiye, Birinci Körfez Savaşı'nda aktif olarak yer aldı. İncirlik Hava Üssü'nü koalisyon uçaklarına açtı. Ancak savaş nedeniyle Türkiye, ticaret yollarının kapanması ve petrol boru hatlarının kullanılmaması gibi nedenlerden dolayı 50 milyar dolarlık bir ekonomik kayıp yaşadı.
- Savaşın Çevresel Yıkımı: Irak askerleri, Kuveyt'ten çekilirken yaklaşık 700 petrol kuyusunu ateşe verdi. Bu yangınlar, aylarca söndürülemedi ve devasa bir çevre kirliliğine neden oldu.
BUGÜNE YANSIMALARI
Birinci Körfez Savaşı, modern savaşların nasıl yürütüldüğüne dair yeni bir paradigma oluşturdu.
- "Akıllı Silahlar" Çağının Başlangıcı: Savaş, güdümlü füzelerin ve "akıllı" bombaların ilk kez yoğun olarak kullanıldığı bir çatışmaydı. Bu, savaş teknolojisinin geleceğine dair önemli ipuçları verdi.
- ABD'nin Ortadoğu'daki Rolü: Savaş, ABD'nin Ortadoğu'daki askeri varlığını ve siyasi etkisini kalıcı hale getirdi. ABD, bölgede askeri üsler kurdu ve bu varlığı, sonraki on yıllarda devam etti.
- Kuzey ve Güney'de Uçuşa Yasak Bölgeler: Savaşın ardından BM kararlarıyla Irak'ın kuzeyinde ve güneyinde Kürt ve Şii azınlıkları korumak amacıyla "uçuşa yasak bölgeler" oluşturuldu. Bu durum, Irak'ın toprak bütünlüğünü zayıflattı ve 2003'teki İkinci Körfez Savaşı'nın zeminini hazırladı.
Birinci Körfez Savaşı, uluslararası hukukun gücünü, modern teknolojinin savaşın doğasını nasıl değiştirebileceğini ve bölgesel çatışmaların küresel sonuçlarını gözler önüne sermiştir. Bu savaşın mirası, Ortadoğu'daki istikrarsızlığın devam etmesine ve yeni çatışmaların çıkmasına neden olmuştur.
