Bugün, Türk siyasi tarihinin en tartışmalı ve sancılı süreçlerinden biri olan Yassıada Yargılamaları'nın 64. yıl dönümü.
27 Mayıs 1960 darbesinin ardından darbeci Millî Birlik Komitesi tarafından kurulan bu olağanüstü mahkeme, devrik Başbakan Adnan Menderes, bakanları ve dönemin iktidar partisi Demokrat Parti (DP) üyelerini yargılamak üzere görevlendirildi.
İstanbul açıklarındaki Yassıada'da gerçekleştirilen bu yargılamalar, adaletin mi yoksa siyasi intikamın mı tecellisi olduğu tartışmalarıyla bugün bile sıcaklığını koruyor.
Bu haberde, Yassıada Mahkemeleri'nin tarihsel sürecini, nedenlerini, sonuçlarını ve hakkında az bilinen ilginç detayları derinlemesine inceliyoruz.
YARGININ ARKA PLANI
Yassıada'da kurulan mahkemelerin temel amacı, 27 Mayıs darbesini meşrulaştırmak ve Demokrat Parti iktidarını "yolsuzluk ve anayasayı ihlal" suçlamalarıyla devirmekti.
- Darbenin Gerekçesi: Darbeciler, 27 Mayıs 1960'ta ordu içinde bir grup subayın yönetime el koymasıyla, DP iktidarını "ülkeyi diktatörlüğe götürmek" ve "hukuku çiğnemek"le suçladı.
- Olağanüstü Mahkemenin Kuruluşu: Darbeden hemen sonra kurulan Yüksek Soruşturma Kurulu, Demokrat Parti yöneticilerini tutuklayarak İstanbul yakınlarındaki Yassıada'ya sevk etti. Bu adada, sadece darbecilerin kontrolünde olan bir mahkeme kuruldu.
TÜM SUÇLAMALAR
Yassıada'da yargılanan 592 kişi arasında Başbakan Adnan Menderes, Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan başta olmak üzere Demokrat Parti'nin önde gelen isimleri yer alıyordu.
- "Köpek Davası": Hukuk tarihine garip bir şekilde "Köpek Davası" olarak geçen yargılamada, dönemin Köy İşleri Bakanı'nın av köpeğini devlet parasıyla aldığı iddia edildi. Bu ve benzeri suçlamalar, yargılamaların ciddiyetini tartışmalı hale getirdi.
- Anayasayı İhlal: Yöneltilen suçlamalar arasında en ciddileri, 1959'da çıkarılan Tahkikat Komisyonu'nun kurulmasıyla "Anayasayı ihlal" ve "vatana ihanet" suçlamalarıydı. Mahkeme, bu suçlamalara dayanarak ağır cezalar vermeyi amaçladı.
CEZALAR VE MAHKEMENİN SONUÇLARI
Yargılamalar, 14 Ekim 1960'tan 15 Eylül 1961'e kadar sürdü ve kararlar bu tarihte açıklandı.
- İdam Kararları: Mahkeme, 15 kişiyi idama mahkûm etti. Dönemin askeri yönetimi, idamlardan üçünü onayladı:
- Adnan Menderes: Başbakan.
- Fatin Rüştü Zorlu: Dışişleri Bakanı.
- Hasan Polatkan: Maliye Bakanı.
- Menderes'in Savunması: Adnan Menderes, mahkeme sürecinde kendisine yöneltilen suçlamalara karşı güçlü bir savunma yaptı. Savunmasında, Yassıada'da yaşananların bir siyasi tasfiye olduğunu ve hukukla ilgisinin olmadığını dile getirdi.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
- "Tiyatro" Mahkemeleri: Yassıada yargılamaları, sanıkların savunma haklarının kısıtlanması, tanıkların baskı altında ifade vermesi ve hakimlerin tarafsızlığının sorgulanması nedeniyle "tiyatro mahkemeleri" olarak anılmıştır.
- Yassıada'nın Değişimi: Yassıada, yıllarca bir utanç adası olarak görülürken, daha sonra adalet ve demokrasi müzesine dönüştürüldü.
- Yargılamaların Mirası: Yassıada kararları, Türkiye'de siyasi kutuplaşmanın derinleşmesine ve darbelere karşı toplumsal hafızanın oluşmasına neden oldu. 1960 darbesi, sonraki yıllarda yapılan askeri müdahalelere de bir zemin hazırladı.
Yassıada Mahkemeleri, Türk siyasi tarihinde adalet, demokrasi ve hukukun üstünlüğü kavramlarının sorgulanmasına yol açan en önemli olaylardan biri olarak anılmaktadır.