Esasında Christmas ve Noel Hristiyanların Hz. İsa'nın doğumunu kutladığı 25 Aralık dini bayramını ifade eden sonuç olarak aynı kapıya çıkan kelimelerdir. Farklı dillerdeki isimlendirmeleri nedeniyle ayrı kelimeler gibi görünürler, ancak kökenleri aynı olaya dayanır.
İster Noel, isterseniz de Christmas deyin bu kutlamaların miladi takvime göre belirlenen yılbaşı kutlamaları ile ise hiçbir alakası yoktur.
Noel ve Christmas kelimelerin kökeni ve anlatısı şöyledir:
CHRISTMAS
Christmas Türkçe'de genellikle Noel olarak bilinir, Hristiyanların Hz. İsa'nın doğumunu kutladığı dini bayramdır.
Bu bayram Katolik kilisesi başta olmak üzere bir çok kilise tarafından her yıl 25 Aralık'ta kutlanır. Rus ve Ermeni Ortodoks kiliseleri ise Jülyen takvimine göre 7 Ocak'ta kutlar.
Christmas İngilizce kökenli olup "Christ's Mass" yani "Mesih'in Ayini"nden gelir. Yunanca "Khristos" (Mesih) ve Latince "messa/missa" (ayin, gönderme) kelimelerinin birleşimidir. Eski İngilizce'de "Cristes Maesse" olarak geçer, kilisede yapılan özel bir ayini vurgular ve bu ayin İsa'nın doğumunun (Nativity) kutlanması için yapılır.
Christmas, Hristiyan inancına göre Tanrı'nın oğlu İsa Mesih'in dünyaya gelişini simgeler, İncil'in Matta ve Luka bölümlerinde anlatılan Nativity (Doğuş) hikâyesi merkezdedir.
İlk dönemlerde İsa’nın ilkbahar veya sonbaharda doğduğu rivayet edilirdi. 25 Aralık tarihi, 4. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nda kabul edildi.
Aslında bu tarih, Saturnalia ve Sol Invictus (Yenilmez Güneş'in doğumu) gibi pagan kış festivalleri ile çakışıyordu. Kilise bu şekilde pagan gelenekleri Hristiyanlaştırmayı amaçladı. Christmas kutlamaları Advent dönemiyle (Aralık başı) başlar, 25 Aralık'ta zirve yapar ve bazı yerlerde 6 Ocak'a (Epiphany) kadar sürer.
NOEL
Noel Latince "natalis" (doğum) kelimesinden gelir, "natalis dies" yani "doğum günü" ifadesinden evrilmiştir. Fransızca'da "Noël" olarak İsa'nın doğumu için kullanılmaya başlandı. Bazı kaynaklar, Fransızca "nouvelles" (haber) kelimesiyle de bağlantılı olduğunu belirtir, çünkü meleklerin çobanlara verdiği "müjde"yi simgeler ve örneğin "The First Noel" şarkısında "ilk müjde" anlamı taşır.
Bu iki kelimenin arasındaki fark, Roman dillerinde (Fransızca, İtalyanca Natale) "doğum" vurgusu, Germen dillerinde (İngilizce Christmas, Almanca Weihnachten) ise "Mesih" veya "kutsal gece" vurgusudur.
Peki Türkçe'de neden çoğunlukla "Noel" Kullanılıyor?
Türkçe'ye Fransızca "Noël"den geçtiği için "Noel" olarak yerleşti. Osmanlı döneminde Fransız kültürü etkisiyle yaygınlaştı. İngilizce "Christmas" yerine Fransızca kökenli tercih edildi, çünkü o dönemlerde Türkiye'nin Batı ile ilişkilerinde Fransızca daha baskındı.
Bugün Türkiye'de "Noel" hem dini bayramı hem seküler yılbaşı kutlamalarını çağrıştırır.
Özet olarak:
l Roman dilleri: Doğuma odaklandı ve Noel ya da Natale Tabirini kullandı
l İngilizce: Ayine odaklandı ve Christmas tabirini kullandı.
YILBAŞI
Miladi yılbaşı, Gregoryen takvimde 1 Ocak olarak belirlenen yeni yılın başlangıcıdır. Kökeni Roma dönemine uzanır.
Antik Roma takviminde bahar ekinoksuyla uyumlu olarak yıl başlangıcı Mart'tı. MÖ 153 civarında Ocak, başlangıç ve geçiş tanrısı Janusa ithafen yılın ilk ayı yapıldı.
Julius Caesar'ın MÖ 45’de yaptığı Jülyen reformuyla 1 Ocak resmen yılbaşı oldu. Bu dönemde Roma'da Janus onuruna şenlikler düzenlenmesi, hediyeler verilmesi gibi gelenekler başladı.
Hristiyanlık yayılınca bazı bölgelerde yılbaşı Noel (25 Aralık) veya Mart'a kaydı, ancak Gregoryen reformuyla 1 Ocak standartlaştı.
Miladi takvim, günümüzde yaygın olarak kullanılan Gregoryen takvimdir bu takvim, Jülyen takviminin bir reformu olarak geliştirilmiştir.
Jülyen takvimi, MÖ 45'te Julius Caesar tarafından Mısır astronomi etkileriyle oluşturulmuş, yılı 365 gün 6 saat kabul ederek her dört yılda bir artık gün eklemiştir.
Ancak bu sistem, gerçek tropik yıldan (yaklaşık 365 gün 5 saat 48 dakika 45 saniye) yaklaşık 11 dakika fazla hesapladığı için zamanla mevsim kaymaları yaşanmıştır. 16. yüzyıla gelindiğinde, bahar ekinoksu 10 gün erken düşüyordu, bu da özellikle Paskalya gibi dini bayramların hesaplanmasını etkilemekteydi.
1582'de Papa XIII. Gregorius, İtalyan astronom Luigi Lilio'nun tasarımı temelinde takvimi reform etti. 24 Şubat 1582'de yayımlanan "Inter gravissimas" papal bull yani papalık fermanı ile Gregoryen takvim ilan edildi.
MİLAT KAVRAMI
Miladi takvimin başlangıç yılı İsa'nın doğum yılı olarak kabul edilir.
Yıl 1 (Anno Domini 1), 6. yüzyılda Scythian kökenli bir keşiş olan Dionysius Exiguus tarafından hesaplandı ve önerildi. Dionysius, 525 yılında Paskalya tarihlerini hesaplamak için yeni bir takvim tablosu hazırlarken, yılları "Anno Domini" (Rabbin Yılı) olarak numaralandırmayı başlattı ve İsa'nın doğumunu yıl 1 olarak belirledi.
Bu sistem, Roma İmparatoru Diocletianus'un zulüm dönemine dayalı eski numaralandırmayı (Anno Diocletiani) değiştirmek amacıyla geliştirildi. Anno Diocletiani Sistemi, Diocletianus'un saltanat başlangıcını (20 Kasım 284) yıl 1 olarak alır ve sonraki yılları buna göre numaralandırırdı.
Keşiş Dionysius Exiguus, zulüm yapan bir tiranın anısını sürdürmek istemediği için bu sistemi terk etti ve yerine İsa'nın doğumu üzerine kurulu Anno Domini (AD, "Rabbin Yılı") sistemini 525'te önerdi
Dionysius'un sistemi elbette ki hemen yaygınlaşmadı; Batı'da Bede (731'de tarih yazımında kullandı) ve Karolenj dönemi (800'ler) ile standart hale geldi.
Kısaca, milat kavramı 525'te teorik olarak kabul edildi, ama genel olarak kabul görmesi pratikte yüzyıllar aldı.
Bugün 1 Ocak, miladi takvim kullanan ülkelerde seküler bir kutlama olarak dünya çapında kabul görmektedir.
1 Ocak tarihi Türkiye'de de 1926'dan beri resmi yılbaşıdır.
Bu tarih pagan kökenli olsa da takvimsel bir geçişi simgeler ve Noel ya da Christmas’dan tamamen bağımsızdır.