Öncelikle şunu belirteyim Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bir kamu kurumu ya da devlet şirketi değil özel bir Anonim Şirkettir. Her şirket gibi kötü yönetildiği zaman zarar etme, sermayesini yitirme ve borçlarını ödeyemez hale düşerek, iflas etme riski vardır.
Peşin peşin söyleyeyim Erdoğan’ın birçok defa itham ettiği gibi SSK batmaz çünkü bir kamu kurumudur, Kılıçdaroğlu’nun SSK’yı batırma olasılığı yoktur, lakin Merkez Bankası bir Anonim Şirkettir ve iflas etme batma riski her daim vardır.
Merkez Bankası ortaklık yapısı şöyledir; Banka 11.06.1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile 150.000 hisseden oluşan 15.000.000 TL sermayeli bir anonim şirket olarak kurulmuş olup hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) olmak üzere dört sınıfa ayrılmıştır.
Anılan Kanun’la,
- (A) sınıfı hisse senetleri toplam sermayenin yüzde 15’ini geçmemek üzere Hükûmet kuruluşlarına,
- (B) sınıfı hisse senetleri milli bankalara,
- (C) sınıfı hisse senetleri 15.000 hisseyi geçmemek üzere milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere,
- (D) sınıfı hisse senetleri ise Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk vatandaşlığını haiz gerçek ve tüzel kişilere
tahsis edilmiştir.
14.01.1970 tarihinde kabul edilen ve halen yürürlükte olan 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu uyarınca, Merkez Bankası sermayesi 25.000.000 TL’ye çıkarılmış, (A) sınıfı hisse senetlerinin, sermayenin yüzde 51’inden aşağı düşmemek üzere münhasıran Hazineye tahsis edileceği hükme bağlanmak suretiyle 10.000.000 TL sermaye artışına karşılık gelen 100.000 hissenin tümü Hazineye tahsis edilmiştir. Diğer hisse sınıflarının yapısında değişiklik yapılmamıştır.
Konuyu gündeme getiren İyi Parti Kalkınma Politikaları Başkanı Ümit Özlaledoların 13,56 liranın üstüne çıkması halinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) öz kaynaklarının eksiye düşeceğini belirterek, “Döviz kuru böyle giderse 2022 başında TCMB, Türk Ticaret Kanunu’na göre borca batık bir şirket olarak değerlendirilecek ve Merkez Bankası teknik olarak iflas etmiş olacak” demişti.
Sermaye şirketlerinde sermaye kaybı ve borca batıklık hali temel olarak 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 376.maddesinde açıklanmıştır. Söz konusu kanun maddesinde aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir;
(1) Son yıllık bilançodan, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının yarısının zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı anlaşılırsa, yönetim kurulu, genel kurulu hemen toplantıya çağırır ve bu genel kurula uygun gördüğü iyileştirici önlemleri sunar.
(2) Son yıllık bilançoya göre, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı anlaşıldığı takdirde, derhâl toplantıya çağrılan genel kurul, sermayenin üçte biri ile yetinme veya sermayenin tamamlanmasına karar vermediği takdirde şirket kendiliğinden sona erer.
(3) Şirketin borca batık durumda bulunduğu şüphesini uyandıran işaretler varsa, yönetim kurulu, aktiflerin hem işletmenin devamlılığı esasına göre hem de muhtemel satış fiyatları üzerinden bir ara bilanço çıkartır. Bu bilançodan aktiflerin, şirket alacaklılarının alacaklarını karşılamaya yetmediğinin anlaşılması hâlinde, yönetim kurulu, bu durumu şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine bildirir ve şirketin iflasını ister.
Ümit Özlale“Döviz kuru böyle giderse 2022 başında TCMB, Türk Ticaret Kanunu’na göre borca batık bir şirket olarak değerlendirilecek ve Merkez Bankası literatürüne göre de teknik olarak iflas etmiş olacak. Bildiğiniz gibi TCMB, anonim şirket. Uzun zamandır da en fazla kurumlar vergisi veren şirketlerin başında geliyor. Yine bildiğiniz gibi TCMB yönetimi, son senelerde döviz rezervlerini eritmede sınır tanımıyor.”
Sermaye şirketlerinde yedek akçe çok önemlidir sermaye şirketleri her yıl karlarının bir kısmını olası zararlara karşı yedek akçe olarak ayırmak zorundadırlar. Bu konuda ise Ümit Özlale “Yedek akçe neydi? Yedek akçe ihtiyattı, garantiydi.’ Peki, tam da Merkez Bankası zarar ettiğinde onu kapatmak için kullanılacak olan yedek akçe nerede? 2019’da Damat Bakan yedi. Damat Bakan nerede? Paris’te. Peki, sonuç ne? Teknik olarak iflas eden, borca batık bir şirket haline gelen Merkez Bankası. Bu ülkenin en önemli kurumlarından birinin itibarını biraz daha kaybetmiş olması.” Diyor.
Bugün itibariyle Merkez Bankasının % 51 hissesi devlete ait olduğu için gerekli olduğu durumda sermaye artırımına gidilerek bir iflas elbette engellenecektir ama bankanın bu duruma düşürülmesi bile çok büyük bir itibar kaybıdır.