Stuart Kelly’nin “Kayıp Kitaplar Kitabı” adlı eseri, (Bilgi Yayınevi, Ocak 2009 Çeviri : Hakan Gür) edebiyat tarihinin en hüzünlü ve bir o kadar da büyüleyici yönlerinden birine odaklanır: artık var olmayan, yazarı tarafından tamamlanmamış ya da zamana yenik düşmüş kitaplar. Bu eser; unutulmuş, yakılmış, kaybolmuş ya da asla tamamlanmamış kitapları bir araya getirerek, okuyucuyu tarihin gölgelerinde kalan edebi hazinelerle buluşturur.
Kayıp Kitaplar Kitabı, adından da anlaşılacağı üzere, günümüze ulaşamamış ya da varlığı bilinse de içeriği kaybolmuş eserleri konu alır. Stuart Kelly, bu kitapları tek tek inceleyerek onların neden kaybolduğunu, nasıl kaybolduğunu ve edebiyat tarihi açısından ne gibi bir boşluk bıraktıklarını ele alır. Eserde yer verilen metinler yalnızca fiziksel olarak kaybolanlar değil; aynı zamanda yazarın zihninde kalıp kâğıda dökülemeyen ya da yarım kalan eserlerdir.
Kelly’nin yaklaşımı yalnızca tarihsel değil; aynı zamanda edebi, felsefi ve psikolojik boyutlar da içerir. Eser boyunca, yazarların yaratıcı sancıları, politik baskılar, sansürler, yangınlar, savaşlar, kişisel trajediler ve bazen de saf unutkanlık gibi pek çok nedenin kitapların kaybolmasına yol açtığını görürüz. Bu da kitabı yalnızca bir arşiv ya da katalog değil, aynı zamanda bir düşünce yolculuğu hâline getirir.
Kelly, kitabını kronolojik olarak değil; tematik ve bazen yazar odaklı bölümler hâlinde düzenler. Her bölüm, belirli bir kayıp eserin ya da kayıp yazarın izini sürer. Kitapta Homeros’tan Shakespeare’e, Kafka’dan Hemingway’e kadar pek çok önemli yazar yer alır. İşte birkaç dikkat çekici örnek:
“Homeros’un Kayıp Destanı”: Homeros’a atfedilen ama günümüze ulaşamayan bazı destanlar vardır. Margites gibi eserlere atıf yapılır; bu metinlerin Antik Yunan dünyasındaki yeri sorgulanır.
“Sappho’nun Şiirleri”: Antik Yunan şairi Sappho’nun büyük kısmı kaybolmuş şiirleri, kadın sesiyle yazılmış en eski lirik örnekler arasındadır. Sadece birkaç parça hâlinde günümüze ulaşmıştır.
“Shakespeare’in Kayıp Oyunları”: Shakespeare’in yazdığı ama kaybolduğu düşünülen oyunlar, özellikle Love’s Labour’s Won (Aşkın Çabası Kazandı)”, dikkat çeker. Bu eserin varlığına dair belgeler bulunsa da metnin kendisi ortada yoktur.
“Lord Byron’ın Anıları”: Byron’ın ölümünden sonra dostları tarafından imha edilen anıları, romantik dönemin edebiyatı ve dedikodularıyla ilgili büyük bir boşluk yaratır.
Franz Kafka: Kafka’nın ölümünden önce yakın dostu Max Brod’a “yazdıklarımı yak” diye vasiyet bırakmasına rağmen Brod bu isteği yerine getirmez. Ancak yakılan ya da yok edilen başka metinlerin varlığı da meçhuldür. (Benim dikkatimi çekenleri buraya aldım. Kitabı okursanız sizin de dikkatinizi çeken bölümler mutlaka olacaktır.)
Kelly’nin kitabı, yalnızca bir listeleme ya da bilgi kitabı değildir. Yazar, “kayıp kitap” kavramını edebiyatın kendine özgü bir hayal gücü alanı olarak ele alır. Kaybolmuş bir kitabı düşünmek, aslında var olmamış bir şeyi hayal etmek demektir. Bu bağlamda kitap, edebiyat tarihine dair alternatif bir bakış sunar. “Eğer bu kitap günümüze ulaşsaydı ne olurdu?” sorusu, okuyucuyu yaratıcı bir tartışma alanına çeker. Bu yönüyle kitap, Borges’in metinlerini hatırlatan bir kurgu-dışı estetik taşır.
Stuart Kelly, oldukça nüktedan, aynı zamanda bilgili ve düşünsel bir dille yazmıştır kitabını. Kurgu dışı bir eser olmasına rağmen sürükleyici ve merak uyandırıcıdır. Akademik olmaktan çok, entelektüel bir deneme havasındadır. Zaman zaman edebi bir dedektif gibi iz sürdüğü, bazen ise bir hikâye anlatıcısı gibi okuyucuyu meraklandırdığı söylenebilir.
Kayıp Kitaplar Kitabı, sadece kaybolan metinleri değil; aynı zamanda insanlık tarihinin kırılgan belleğini de konu edinir. Kültürel mirasın, savaşlar, sansür, ihmalkârlık ve zaman gibi etkenlerle nasıl yok olabileceğini gösterirken, bu mirasın kıymetini anlamamıza da yardımcı olur. Okuyucuda hem bir kayıp hissi hem de hayranlık uyandırır. Edebiyatla, özellikle de edebiyat tarihinin görünmeyen yüzüyle ilgilenen herkes için eşsiz bir okuma deneyimi sunar.
Kitabın ön kapağındaki ve arka kapağındaki yazılarla yazımı sonlandırıyor, iyi okumalar diliyorum. Ön kapakta, “Asla okuyamayacağınız bütün büyük kitapların tamamlanmamış tarihi….”; arka kapakta Lynne Truss’ın tanıtım yazısı, “Zekice ve zevkli… Trenlerde unutuldukları, yakıldıkları, kaybedildikleri, bitirilmeden bırakıldıkları, hiç başlamadıkları ya da yazarın ölümüyle eksik kaldıkları için sahip olamadığımız onca kitap! Bu kitabı okuduktan sonra bu kadarının bile günümüze ulaşabilmesine minnettar kalacaksınız.”