Verginin artık ne olduğunu kentlerde yaşayan halkımız hızla öğrenmeye başladı. Çalışırken vergi, işsizken vergi, ekmek, su alırken vergi, benzin, elektrik, doğalgaz tüketirken vergi, yani vergi de vergi…
Yaşadığımız kış aylarında halkın gündemi nasıl ısınacağım derdiyle evine ekmek götürme derdine düşmesiyle yılbaşı gecesi gelen elektrik zamları, doğalgaz zamanları ile iğneden ipliğe gelen zamlar oldu.
Evlerde kullanılan elektrikle ilgili önce yüklüce zam yapıp sonra küçücük bir düzenleme yaparak, zammı geri aldı algısı yaratıldı. Elektrik faturaları gelmeye başlayınca görüldü ki zamlar dağ gibi aile bütçesinin tam ortasına oturuvermiş. Esnaf elektrik faturalarına gelen zamanlardan işletmelerini çalıştıramaz hale gelmiş. Kira tutarlarını aşan elektrik faturaları ile başa çıkabilecek mi? Orası biraz karışık.
Zamlar yiyecek içeceği doğrudan etkileyen taşıma maliyetlerini de etkilemektedir. Mazota ve benzine gelen zamlar yük taşımacılığının büyük bir kısmını karayolu ve kamyonlarla yapan esnafı etkilemiş bu maliyet artışları çarşı pazara doğrudan zam olarak yansımıştır.
Bu zamlar aile geçimine doğrudan bir etki yaratmıştır. Ailelerin gelirlerinin çok üstünde zamlar yapılmıştır. TÜİK’in açıkladığı enflasyon oranlarına göre, Tüketici Fiyat Enflasyonu ile Üretici Fiyat Enflasyonu arasında çok büyük bir farklılık ortaya çıkmış. Üretici Fiyat Enflasyonu işverenler tarafından çok fazla taşınamayacak ve en kısa zamanda tüketicilere yeni zamlar olarak yansıyacaktır.
İşverenler, bir malın ve/veya hizmetin üretimini yaparken maliyetlerini belirlerler. Belirledikleri maliyet üzerine, kullandıkları bir borçlanma faizi varsa onu eklerler ve en son olarakta karlarını koyarak tüketicilere satarlar.
İşverenler sadece yukarıda saydığımız maliyet ve karın dışında bir de devletin koymuş olduğu dolaylı vergiyi fiyatlarına ilave ederler. Vergi devletin aldığı bir tutardır. Anayasamızda devletin temel ihtiyaçlarının görülmesi için vatandaşlardan, gelirlerine ve ekonomik güçlerine göre vergi alınmasını öngörmüştür.
Vergi kanunlarınca düzenlenmiş, dolaylı ve dolaysız olmak üzere iki ayrı vergi türü vardır. Kişilerden dolaylı yollarla, tüketim / harcama üzerinden alınan vergilere dolaylı vergi, gelir-kazanç veya servet üzerinden alınan vergilere de ‘dolaysız vergi’ denmektedir. KDV, ÖTV, Harçlar ve Damga Vergisi dolaylı vergilerdendir.
Akaryakıt fiyatlarının maliyetlerine işverenlerin karları ilave edildikten sonra dolaylı vergilerde ilave edilerek benzinliklerde vatandaşlara satılmaktadır.
İki günde bir zam gelen akaryakıtta, dolaylı vergi olarak, 95 ve 98 oktan benzinde ÖTV oranı 2,03 TL, bir litre motorinin ÖTV’si ise 2,05 TL ve bir kilogram oto gazdan alınan vergi ise 0,85 TL olarak fiyatlara ilave edilmektedir. Bu fiyatların üzerine yüzde 18 Katma Değer Vergisi de ilave edilerek nihai tüketici fiyatları belirlenmektedir.( Vergi üzerinden vergi almak bu da başka bir durum)
Yukarıda sadece akaryakıt fiyatları üzerinden göstermeye çalıştığımız gibi fiyatlar sadece işverenin maliyet artışları ve üzerine koyduğu karından oluşmamaktadır. Adil olmayan bir şekilde devletin Dolaylı vergileri malın satış karı üzerine koymasından da kaynaklanmaktadır.
Tüketiciler alınan vergilerin hep söylendiği gibi yol, su elektrik olarak kendilerine dönemsini görmek istemektedirler. Ancak dolaysız vergilerin kimden ve ne kadar alındığı belirli iken dolaylı vergilerin(tüketimden alınan)kimden ve ne kadar alındığı belli değildir.
Devletin, 2021 yılındaki bütçe gerçekleşmesine göre dolaysız vergi olarak, Gelir Vergisinden % 18,85, Kurumlar Vergisinden % 15,27 toplarken, dolaylı vergilerden ( tüketimden alınan vergi) Özel Tüketim Vergisi %17,63, Katma Değer Vergisi % 33,06 ve Özel İletişim Vergisi % 0,56 olarak toplanmıştır. Toplam bütçe gelirleri içerisinde Dolaylı ( tüketimden) alının verginin % 51,25 ‘ni yani bütçe gelirlerinin yarısından fazlasını oluşturmaktadır.
Reuters haberine göre, “Polonya devleti, insanların yüksek enflasyonla başa çıkmasına yardımcı olmak için tasarlamış olduğu 10 milyar zlotiye (2,40 milyar dolar) kadar bir tutarı petrol, gaz ve elektrik vergilerinden kesecek ve hanelere nakit ödeme yapacak, dedi.” “Haberde Ocak-Mart döneminde doğalgazda katma değer vergisi (KDV) %23’ten %8’e düşürülecek. 2022’nin ilk üç ayında elektrik KDV’si %23’ten %5’e düşecek. Ayrıca haneler için elektrikten de ÖTV alınmayacak.”
Zamlar sadece fiyat artışlarından kaynaklanmamaktadır. Devletin, dolaylı vergi olarak tüketim malları üzerine koymuş olduğu vergilerden de kaynaklanmaktadır. Zamlar ile vatandaşların başa çıkabilmesi için sadece ücretleri artırması yetmemekte, aynı zamanda devletin dolaylı vergilerden de vaz geçmesi gerekmektedir.
Kişi tüketim yaparken, Dolaylı vergilerden devlete ne kadar vergi ödendiğini bilemez ve kişiden saklanır. Dolaysız vergi ödemesi ise belirli ve ortadır. Dolaysız vergi her bireyi iktidarı denetlemeye özendirir. Oysa dolaylı vergilendirme iktidarın her türlü denetim ve öz yönetim eğilimini yok eder. Onun için hükümetler dolaylı vergiden vaz geçmezler.
İktidar, Dolaylı vergilerden vaz geçerek, zamların bir kısmı geri alınmalı, tüketicilerin hanelerine katkı sağlanmalı ve enflasyonla mücadele etmesine devlet olarak katkı verilmelidir.