Okullarda ve evlerde sıkça duyduğumuz cümlelerden biri: “Bu çocuk çok hareketli!” Ya da “Yerinde bir dakika bile durmuyor!”
Peki, bu cümleler çocuğun Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) yaşadığını mı gösterir? Yoksa bu durum, gelişimin doğal bir parçası mı?
Bu yazıda, hareketlilikle ilgili yanlış inanışları ele alıyor ve DEHB belirtilerini günlük hayattan örneklerle açıklıyoruz.
Hareketlilik: Gelişimsel mi, Klinik mi?
Çocukluk döneminde hareket, gelişimin olmazsa olmaz bir parçasıdır. Özellikle 3-6 yaş aralığında çocukların koşması, zıplaması, eşyalarla oynaması tamamen doğaldır. Ancak bu hareketlilik zamanla yerini daha kontrollü davranışlara bırakmalıdır.
Örnek: 4 yaşındaki Elif, markette annesi alışveriş yaparken reyonlar arasında koşuyor. Bu davranış, yaşına göre normal kabul edilebilir. Ancak aynı davranışı 9 yaşındaki bir çocuk okulda yapıyorsa, bu bir sorun olabilir.
DEHB Belirtileri: Sıradan Davranışlardan Nasıl Ayırt Edilir?
DEHB’nin hareketlilikle ilgili belirtileri sıradan yaramazlıkla karıştırılmamalıdır. Burada belirleyici olan sıklık, süreklilik ve işlevsellik üzerindeki etkidir.
1. Yerinde Duramama
- Sürekli kıpır kıpır olmak
- Sandalyede otururken bile ayaklarını sallamak, kalkıp dolaşmak
- Sessizce oyun oynayamamak
2. Aşırı Konuşma
- Sorulmadan konuşmak
- Başkasının sözünü kesmek
- Dersi ya da sohbeti bölmek
3. Dürtüsellik
- Sırasını bekleyememek
- Düşünmeden hareket etmek (örneğin yolda aniden koşmak)
- “Dur, düşün, yap” yerine “Yap, pişman ol” döngüsünde olmak
Örnek: Derste öğretmen soru sormadan önce parmak kaldırılmasını ister. Mehmet, sabırsızlıkla hemen bağırarak cevap verir. Arkadaşları daha soruyu bile duymamıştır. Bu durum sık tekrarlanıyorsa dürtüsellikten söz edilebilir.
Hareketlilik Tek Başına Yeterli Değil
DEHB tanısında sadece hareketli olmak yeterli değildir. Tanı için:
- Belirtiler en az 6 aydır sürüyor olmalı,
- Birden fazla ortamda (örneğin hem okulda hem evde) görülmeli,
- Gelişim düzeyine göre uygunsuz olmalı ve
- Çocuğun günlük yaşamını belirgin şekilde etkilemeli.
Yanlış Etiketlemenin Zararları
Bir çocuğa sırf hareketli diye “hiperaktif” demek, onun gelişim sürecinde olumsuz etkiler bırakabilir. Etiketlenen çocuklar zamanla kendilerini o kalıba sokar ve sosyal çevrelerinden dışlanma riskiyle karşılaşırlar.
Örnek: “Sen zaten yaramazsın, yine yerinde duramıyorsun!” gibi ifadeler çocuğun özsaygısını zedeler.
Ne Yapmalı?
- Gözlemleyin: Hareketlilik sürekli mi, yoksa belirli durumlara mı özgü?
- Kıyaslamayın: Başka çocuklarla karşılaştırmak yerine çocuğun kendi gelişim çizgisine bakın.
- Destek Alın: Şüphe duyduğunuzda bir uzmandan profesyonel görüş alın.
Sonuç Olarak
Her hareketli çocuk DEHB’li değildir. Ama her DEHB’li çocuk da sadece “hareketli” değildir. Önemli olan, davranışı değil; davranışın ardındaki ihtiyacı görmektir.
Çocukları sadece “uslu” olduklarında değil, ihtiyaç duyduklarında da anlayabilmek gerçek yetişkinliktir.
“Değerli okuyucularım, yazılarım ile ilgili görüş ve önerilerinizi benimle paylaşmanızı çok isterim. Geri bildirimlerinizi info@sakiripek.com adresine gönderebilirsiniz. Teşekkürler!”